İlahi Kararın Bilince Yansıması ve Salâtın İkame Edilmesi

Kur’an’da "قضى (Qazâ)" Kavramı: İlahi Kararın Bilince Yansıması ve Salâtın İkame Edilmesi

Giriş: Qazâ’nın Anlam Derinliği

Kur’an’da sıkça geçen "قضى / qazâ" fiili, yüzeysel anlamıyla “bitirmek” ya da “kaza etmek” şeklinde anlaşılmıştır. Ancak kelimenin Kur’an’daki bağlamları incelendiğinde esas anlamı, bir işin zihinsel ve ilkesel düzeyde kararlaştırılması, hükmünün verilmesi ve tamamlanmasıdır. Yani “qazâ”, bir iradenin şekillendiği, işin karar aşamasına geldiği anı temsil eder.

Bu temel üzerine bina edilerek, Kur’an’da salât, hac, cuma gibi kavramların nasıl kararlaştırma (qazâ) ve ardından ikame (ayağa kaldırma, uygulama) sürecine bağlı olarak işlendiği gösterilecektir.

---

1. Qazâ: Kararın Verilmesi, Hükmün Kesilmesi

Qur’an’da qazâ fiili şu şekillerde anlam kazanır:

“Ve qadâ rabbuke…”

(Rabbin hükmetti / kararlaştırdı...) [İsrâ 17:23]

“Felemmâ qazaynâ aleyhi’l-mevt…”

(Ona ölümü hükmettiğimizde...) [Sebe’ 34:14]

Bu kullanımlar, “qazâ”nın ilahi bir karar ilanı ve sonuçlandırma anlamı taşıdığını gösterir. Bu anlam, bireysel ibadetlerden küresel tebliğ aşamalarına kadar birçok Kur’anî eylemin ana eksenini oluşturur.

---

2. Salâtın Qazâ Edilmesi: Karar Anı

Kur’an’da geçen şu ifade dikkat çekicidir:

“Fe izâ qazaytumus-salâte fezkurûllâhe…”

(Salâtı karara bağlayıp tamamladığınızda Allah’ı zikredin...) [Nisâ 4:103]

Buradaki “qazaytumu” fiili, çoğu mealde “namazı kıldığınızda” olarak çevrilir. Ancak ayetin bağlamı bir savaş ortamını anlatmakta ve salâtın özünün yönelim, bilinç ve kararlılık olduğu görülmektedir. Yani burada bahsedilen:

Salâtın kararlaştırılması (qazâ),

Ardından gelen zikr, yani sürekli hatırlama, farkındalık hâli.

Bu bağlamda:

Salâtı qazâ etmek, bir bilinç ve yönelim kararının verilmesidir.

Zikr, bu kararın diri tutulmasıdır.

İkame, bu kararın eyleme dönüşmesidir.

---

3. Hac: Tüm İnsanlığa İlahi Kararın Tebliği (Salâtın Qazâsı)

“Fe izâ qazaytum menâsikekum fezkurûllâhe…”

(Menasiklerinizi karara bağlayıp tamamladığınızda Allah’ı anın...) [Bakara 2:200]

Hac, bir ibadet değil, bir çağrıdır. Kur’an’da:

“Ve ezzin fi’n-nâsi bi’l-hacc...”

(İnsanlar içinde haccı duyur...) [Hac 22:27]

Bu çağrı, insanlığa yapılan evrensel bir tebliğdir. Hacda “karara bağlanan şey”, tüm beşeriyete Allah’ın hükümlerinin bildirilmesi, zalim yapılara karşı bir vahiy merkezli ültimatom verilmesidir. Bu açıdan bakıldığında:

Hac = Tüm insanlara yöneltilmiş küresel “salât qazâsı”dır.

Karar alındıktan sonra gelen “zikr”, yani Allah’ı anma, bu kararın şuurda sürekli canlı tutulmasını temsil eder.

---

4. Cuma: Toplum İçinde Qazâ Edilen Kararın İkame Edilmesi

“Yâ eyyuhellezîne âmenû izâ nûdiye li’s-salâti min yevmi’l-cumua…”

(Ey iman edenler! Cuma günü salât için çağrıldığınızda...) [Cuma 62:9]

Cuma salâtı, yerel bir topluluğun haftalık olarak bir araya gelip:

İlahi kararı (vahiy) hatırladığı,

Toplum içindeki sorunları konuştuğu,

Kollektif bilinçle bu kararı hayata geçirmeyi taahhüt ettiği bir salât ikamesidir.

Bu yönüyle:

Hac = ümmetlerarası karar (qazâ),

Cuma = toplum içi uygulama (ikame)

Yani:

Hacda alınan karar, toplumda ayağa kaldırılır.

---

5. Qazâ → Zikr → İkame Süreci: Kur’anî Eylem Zinciri

Kur’anî terminolojide şu üçlü yapı netleşir:

Aşama Kavram Açıklama

1 Qazâ Zihinsel ve ahlaki karar: yönelimin belirlenmesi

2 Zikr Bu kararın bilinçte korunması, canlı tutulması

3 İkame Kararın hayata geçirilmesi, toplumsal ve bireysel eylem

Bu zincir, salât kavramının sadece "namaz" olmadığını; aksine ilahi karara yönelmek, onu içselleştirmek ve yaşamak olduğunu ortaya koyar.

---

Sonuç: Salât, Bir Karar Rejimidir

“Qazâ” kelimesi etrafında şekillenen bu kavramsal bütünlük, Kur’an’daki salâtın yalnızca bir ibadet şekli değil, aynı zamanda:

Karar vermek (qazâ)

O kararı zihinde canlı tutmak (zikr)

Ve onu hayatın içinde eyleme dönüştürmek (ikame)

anlamına geldiğini gösterir.

Bu bağlamda:

Salâtı qazâ etmek, Allah’ın mesajına yönelmek, onu esas karar hâline getirmektir.

Salâtı ikame etmek, o kararla hayatı yeniden kurmaktır.

Hac, insanlığa yönelik kararın ilanı,

Cuma, toplum içindeki uygulamasıdır.