🐫 SALİH KISSASI KUR’ANİ BİR OKUMA
1. Semûd Kavmi ve Gönderilen Elçi
Kur’an’da Semûd kavmi, “zulmedenler” (ظالمين) ve “azgınlıkta sınır tanımayanlar” (طاغين) olarak tanımlanır (Bkz. Şems 91:11). Onlara, içlerinden biri olan Salih gönderilir. Kur’an bu durumu şöyle ifade eder:
"Semûd kavmine kardeşleri Salih’i gönderdik. Dedi ki: 'Ey kavmim! Allah’a kulluk edin, sizin O’ndan başka ilahınız yoktur.'” (Hûd 11:61)
🔎 “Kardeşleri” (أخاهم) ifadesi, elçinin o toplumdan biri olduğunu ve onların dertleriyle hemhal olduğunu vurgular. Aynı ifade Hûd, Nûh ve Lût kıssalarında da geçer. Elçilerin “içeriden” biri olması, mesajın doğrudan, samimi ve tanıdık bir yüzle geldiğini gösterir.
2. Yeryüzünü İmar Eden Kavim
Semûd kavmi, kayaları oyarak evler yapar, yeryüzünü işlerdi. Bu özellikleri Kur’an’da şöyle tasvir edilir:
“...Yeryüzünü imar eden, Allah’ın sizi orada yerleştirdiği gibi imar edin.” (Hûd 11:61)
🔎 “İmar” (عَمَرَ) kelimesi, sadece bina inşa etmek değil, düzen kurmak, üretmek, geliştirmek anlamındadır. Bu, onların maddi gücünü gösterir; ancak bu güç onları azdırmış ve nankör kılmıştır.
3. Mucize – Dişi Deve (نَاقَةُ اللَّهِ)
Kavim, Salih’ten bir mucize ister. Allah da onlara “Allah’ın dişi devesi”ni gönderir:
“Ey kavmim! İşte size bir mucize olarak Allah’ın dişi devesi! Onu serbest bırakın, Allah’ın arzında yesin. Sakın ona kötülük yapmayın, yoksa sizi yakın bir azap yakalar.” (Hûd 11:64)
🔎 Burada “Allah’ın devesi” ifadesi (نَاقَةُ اللَّهِ), devenin Allah’a nispetle “emanet” ve “dokunulmaz” olduğunu vurgular. Kur’an’daki benzer yapılar (örneğin, “Allah’ın mescidi”, “Allah’ın lütfu”) o nesneye yüklenen özel anlamı ve hürmeti belirtir.
4. İsyan ve Azap
Deveye zarar verirler, hatta onu keserler:
“Ama onu yalanladılar ve deveyi boğazladılar.” (Şems 91:14)
“Kavmine dedi ki: 'Sakın bu deveye zarar vermeyin!' Ama onu kestiler.” (A’râf 7:77)
🔎 “Yalanlamak” (كَذَّبُوا) burada sadece sözlü inkâr değil, Allah’ın ayetini yok saymak ve fiilen ortadan kaldırmak anlamındadır. “Kesmek” (عقر) kelimesi, aslında “kurban etmek, ayaklarını kesmek” gibi anlamlara gelir. Kavmin bu davranışı, sadece bir hayvana değil, doğrudan Allah’ın işaretine yapılan saldırıdır.
5. Salih’in Uyarısı ve Kavmin Sonu
Salih, kavmine şöyle der:
“Yurdunuzda üç gün daha yaşayın! İşte bu, yalanlanmayacak bir vaaddir.” (Hûd 11:65)
🔎 “Üç gün” ifadesi, azabın geleceği zamana kadar tanınan süreyi gösterir. Kur’an’da bazı kavimlere verilen mühletler, ilahi adaletin ani değil, süre tanınarak gerçekleştiğini gösterir. Bu, tevbeye bir davettir.
“Derken o korkunç ses (sayha) onları yakaladı; yurtlarında dizüstü çökekaldılar.” (Hûd 11:67)
🔎 “Sayha” (صَيْحَةٌ) kelimesi, yıldırım çarpması gibi bir çığlık; ani, sarsıcı bir helak biçimidir. Bu azap, dışarıdan bir doğa olayı gibi gözükse de, Kur’an’da bu tip felaketler hep “Allah’ın emriyle” gerçekleşir.
6. Salih’in Sözleri ve Ayrılışı
“Salih onlardan yüz çevirdi ve dedi ki: 'Ey kavmim! Ben size Rabbimin mesajını tebliğ ettim ve size öğüt verdim; ama siz öğüt verenleri sevmiyorsunuz.'” (A’râf 7:79)
🔎 Salih’in vedası, elçilerin kıssalarındaki ortak bir temayı yansıtır: Tebliğ tamamlanmış, kavim direnmiş, azap gelmiştir. Elçinin görevi bitmiş, sorumluluğu sona ermiştir.
Sonuç – Kur’an Bağlamında Mesajlar
-
Salih kıssası, zenginliğin ve medeniyetin ahlaki çöküşle nasıl bir felakete dönüştüğünü gösterir.
-
Mucizelere değil, hakikate kulak verilmeli; çünkü mucize bile inkâra çare olmazsa azap kaçınılmazdır.
-
Elçiler, kavimlerine düşmandan çok kardeştir; ama hakikat, çıkarı tehdit ettiğinde en yakına bile düşman olunur.
-
Kur’an’da kıssalar, sadece tarihî olaylar değil, her çağın insanına ahlaki bir uyarıdır.
Salih kıssasında öne çıkan temel kavramları tek tek ele alalım.
1. نَاقَة – Dişi Deve
-
Kök: ن-و-ق
-
Kur’an’da “nâqah” kelimesi yalnızca Salih kıssasında geçer (9 yerde).
-
Bazı örnekler:
-
"Bu, Allah’ın devesi; bırakın Allah’ın arzında otlasın." (Hûd 11:64)
-
"Deveye zarar verdiler." (Şems 91:14)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Bu kelimeye her seferinde “Allah’ın devesi” (نَاقَةُ اللَّهِ) denilerek, onun sıradan bir hayvan değil, özel bir âyet/mucize olduğu vurgulanır. Deve, Semûd kavmine hem rızık, hem de imtihan vesilesidir (Bkz. Kamer 54:27).
2. صالح – Sâlih
-
Kök: ص-ل-ح
-
İsim olarak: Peygamber ismi (Salih) olarak geçer: 9 surede zikredilir.
-
Sıfat olarak: “Salih amel”, “salih kullar” ifadelerinde yaygındır (95'ten fazla yerde).
-
"Rabbin, salih kullarına yeter." (Zümer 39:36)
-
"Salih amel işleyen erkek ve kadın..." (Nahl 16:97)
-
🟩 Anlam & Bağlam: "Salih", “ıslah eden”, “düzelten” anlamındadır. Zıttı “fasid”tir. Salih Peygamberin ismi ile sıfatın anlamı örtüşür: o hem toplumu ıslaha çağırır, hem de kendisi ıslah edici bir kişidir.
3. صَيْحَة – Sayhah
-
Kök: ص-ي-ح
-
5 yerde geçer; çoğunlukla helak biçimini ifade eder.
-
"Onları korkunç bir ses yakaladı." (Yâsîn 36:29)
-
"Sayha onları yakaladı da dizüstü çöktüler." (Hûd 11:67)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Bu ses ya bir gök gürültüsü, ya da dehşet verici bir patlama gibidir. İlahi azabın psikolojik ve fiziksel boyutunu yansıtır. Ansızın gelir, kurtuluş şansı tanımaz.
4. عَقَرَ – Akara
-
Kök: ع-ق-ر
-
3 yerde Salih kıssasında geçer.
-
"Onu kestiler." (Şems 91:14)
-
"Deveye zarar verdiler." (A’râf 7:77)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Asıl anlamı “kesmek, felç etmek, yok etmek”tir. Burada fiili inkâr eylemine dönüştürülmüştür. Mucizeye saldırı, hakikati ortadan kaldırma çabasıdır.
5. ظَلَمَ – Zulmetmek
-
Kök: ظ-ل-م
-
Kur’an’da 300’den fazla yerde geçer.
-
Salih kıssasında:
-
"Şüphesiz onlar Rablerine karşı zulmetmişlerdi." (Hûd 11:67)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Zulüm, Kur’an’da sadece başkasına haksızlık değil, kendine zarar, ilahi sınırları ihlal, şirk anlamına da gelir. Zulüm kelimesiyle kavmin manevî çöküşü anlatılır.
6. كَذَّبَ – Yalanlamak
-
Kök: ك-ذ-ب
-
Çok sayıda yerde (yaklaşık 120 kez) geçer.
-
Salih kıssasında:
-
"Deveyi yalanladılar ve kestiler." (Şems 91:14)
-
🟩 Anlam & Bağlam: “Yalanlamak” kelimesi Kur’an’da, sadece inanmamak değil; aynı zamanda hakikati reddedip savaşmak, toplumsal inkâr düzeni kurmak anlamına gelir.
7. آيَة – Ayet / İşaret
-
Kök: أ-ي-ي
-
Kur’an’da hem ayet (vahyedilmiş söz) hem de mucize/işaret anlamında geçer.
-
"Bu Allah’tan size bir ayettir: Dişi deve." (A’râf 7:73)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Burada “âyet” somut bir mucize olarak kullanılmıştır. Aynı kelime Kur’an’daki her ayet için de kullanılır. Dolayısıyla Salih’in mucizesi, Kur’an ayetleri gibi bir ilahi delildir.
8. تُبْصِرُون – Görmek / İbret Almak
-
Kök: ب-ص-ر
-
"Görmüyor musunuz?" (تُبْصِرُون) gibi kullanımlarla geçer.
-
"İbret alasınız diye onunla sizi imtihan ettik." (Kamer 54:27)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Sadece fiziki görme değil, basiret anlamına gelir. Yani hakikati “görme”, idrak etme. Kavmin “gözleri olduğu hâlde görmemeleri” Kur’an’ın başka yerlerinde de eleştirilir (Bkz. A’râf 7:179).
9. فَتَنَّا – İmtihan Ettik
-
Kök: ف-ت-ن
-
Kur’an’da “fitne” ve türevleri yaklaşık 60 yerde geçer.
-
"Onları fitneye (imtihana) çektik." (Kamer 54:27)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Fitne, burada imtihan anlamındadır. Salih’in mucizesi, kavme yöneltilmiş açık bir testtir. Her mucize, bir inanç testiyle birlikte gelir.
10. مُجْرِم – Suçlu / Suç işleyen
-
Kök: ج-ر-م
-
Kur’an’da 55'ten fazla yerde geçer.
-
Salih kıssasında doğrudan geçmese de, Semûd kavminin özellikleri anlatılırken benzer anlatımlarda yer alır:
-
"Şüphesiz mücrimleri ateşe sürükleyeceğiz." (Meryem 19:86)
-
"Biz günahkârları (mücrimleri) helâk ettik." (Kasas 28:59)
-
🟩 Anlam & Bağlam: “Mücrim”, sadece bireysel günah işleyen değil; toplumda bozgunculuğa yol açan, hakka karşı örgütlü bir şekilde duran kişilerdir. Salih'in kavmi bu özelliklere sahiptir: Ayeti yalanlamış, mucizeyi yok etmiş, ilahi düzene savaş açmıştır.
11. هَلَكَ – Helâk olmak
-
Kök: ه-ل-ك
-
Kur’an’da 65’ten fazla yerde geçer.
-
"Biz onlardan öncekileri helâk ettik." (Kaf 50:36)
-
"Semûd da azapla helâk edildi." (Haqqa 69:5)
-
🟩 Anlam & Bağlam: “Helâk” Kur’an’da fizikî yıkım kadar, ahlakî ve ruhsal çöküşün de ifadesidir. Salih kıssasında Semûd kavminin helâkı, bir toplumsal uyarıdır: Medeniyet, hakikate sırt çevirdiğinde yıkılır.
12. مُتَّقُون – Takva sahipleri
-
Kök: و-ق-ي
-
Kur’an’da 250’ye yakın yerde geçer.
-
Salih kıssasında doğrudan değil, zımnen yer alır:
-
"Biz, Allah’a karşı gelmekten sakınanları kurtarırız." (Meryem 19:72)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Müttakî, korunan, “görünmeyen tehlikelere karşı dikkatli olan” kişidir. Salih’in uyarılarını dinlemeyenler helak olurken, takva sahipleri (azınlık da olsalar) kurtuluşa erer.
13. ذَكَرَ – Hatırlatmak / Öğüt vermek
-
Kök: ذ-ك-ر
-
Kur’an’da 290’dan fazla yerde geçer.
-
Salih kıssasında:
-
"Ben size Rabbimin mesajını ilettim ve size öğüt verdim." (A’râf 7:79)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Elçilerin asli görevi “zikr” yani hatırlatma/öğüt verme/uyarma’dır. Salih’in görevi tebliğ ve hatırlatma ile sınırlıdır. Sonuç, kavmin iradesine bırakılmıştır.
14. تَوَلَّى – Yüz çevirmek
-
Kök: و-ل-ي
-
Kur’an’da 80’den fazla yerde geçer.
-
"Salih onlardan yüz çevirdi..." (A’râf 7:79)
-
🟩 Anlam & Bağlam: Bu kelime, bazen elçinin görevini tamamladığını, bazen de kavmin hakikate sırt çevirdiğini ifade eder. Salih’in “yüz çevirmesi”, hem üzülerek ayrılış hem de sorumluluğun tamamlanmasıdır.
15. يَعْقِلُون – Akletmek
-
Kök: ع-ق-ل
-
Kur’an’da 50’den fazla yerde geçer.
-
Salih kıssasında doğrudan geçmese de kıssaların amacı budur:
-
"Düşünesiniz diye size kıssalar anlatıyoruz." (Yûsuf 12:111)
-
🟩 Anlam & Bağlam: “Akletmek”, Kur’an’a göre sadece mantıksal değil, ahlaki ve ruhsal idrak anlamına gelir. Semûd kavmi, mucizeyi gördüğü hâlde akletmemiş, inkârı seçmiştir.
👁🗨 Genel Değerlendirme
Salih kıssasında kullanılan kelimeler, Kur’an’ın genel dil yapısına uygun olarak sadece bir olayı anlatmak için değil, evrensel mesajları zihinlere kazımak içindir. Kıssada geçen her kelime:
-
Hem tarihsel bir olaya işaret eder (örneğin, deve ayeti),
-
Hem de günümüz insanına ahlaki/imanî bir mesaj taşır (örneğin, zulüm, yalanlama, öğütten yüz çevirme).
