En Çok Şahitli Hadisin İncelemesi ❌
En Çok Duyulan Sözde Bile Üç Ayrı Anlatı
Veda Haccı’nda yüz bini aşkın insanın huzurunda, son Nebî (s.a.v.)’nin yaptığı son konuşma olarak bilinen Veda Hutbesi, tarihî ve teolojik olarak en önemli metinlerden biri kabul edilir. Bu konuşma sırasında geçtiği iddia edilen bir vasiyet, İslam tarihindeki en yoğun şekilde şahitliğe sahip hadislerden biri olmasına rağmen, içerik olarak üç farklı biçimde aktarılmıştır. Bu hadis, genel olarak şu cümleyle başlar:
“Size emanet bırakıyorum; Ona / onlara sımsıkı sarıldığınız sürece asla sapıtmazsınız.”
Ancak “emanetler”in ne olduğu konusunda kaynaklar üç farklı rivayet zikreder:
-
“Kitap ve Sünnetim” (el-Muvatta’, Dârimî vb.)
-
“Kitap ve Ehlibeytim” (Tirmizî, Müslim, Şîa rivayetleri)
-
Sadece “Allah’ın Kitabı” (İbn Hişâm, bazı tabiin rivayetleri, bazı Kur’an merkezli yaklaşımlar)
Bu üç farklı anlatım biçimi, yalnızca metinsel bir varyasyon değildir. Her biri, İslam düşüncesinin hangi eksende şekilleneceğini belirleyecek derin bir epistemolojik ayrışmanın parçasıdır.
I. Hadislerdeki Ayrışmanın Teolojik Arka Planı
Hadis rivayet zincirlerinin farklılaşması, yalnızca tarihsel şartlara, kişisel hafızalara veya isnad farklılıklarına bağlanarak açıklanamaz. Özellikle bu hadis gibi doğrudan dini otoriteyi ilgilendiren vasiyetlerde rivayetler arasında oluşan farklar, iktidar, meşruiyet ve otorite mücadelesiyle iç içedir.
-
“Kitap ve Sünnet” formu, özellikle Emevî ve Abbâsî dönemlerinde sistemleştirilen fıkıh ekollerinin meşrulaştırıcı zeminidir.
-
“Kitap ve Ehlibeyt” formu, Şiî imamet doktrininin temel direğidir.
-
Sadece Kur’an’ı vurgulayan üçüncü form ise, hem tarihsel hem teolojik olarak Kur’an’ın “kendi kendine yeten” vahiy oluşunu savunan daha sade, saf ve arı bir anlayışın dayanağıdır.
II. Kur’an’a Rağmen Bir Din Anlatısı Mümkün mü?
Kur’an kendisini "hüccet", "mübîn", "beyyine", "furkān" olarak tanıtır. Kendi iç tutarlılığı, evrenselliği ve diliyle yeterli olduğu defaatle vurgulanır (bkz. Zuhruf 43–44, Furkân 1, Nisa 105, Al-i İmran 7).
Kur’an merkezli düşünceye göre, peygamberin misyonu, vahyi tebliğ etmek, tebyîn etmek (açıklamak) ve örnek olmaktır. Kur’an ise kendini her konuda “detaylı açıklanmış” (فُصِّلَتْ) bir kitap olarak sunar (Fussilet 3, En’âm 114).
Bu bağlamda bakıldığında:
-
Kur’an ve sünnet diyen yaklaşım, zamanla sünnetin de bir "bağımsız kaynak" haline gelmesine, hatta bazen Kur’an’ın önüne geçmesine neden olmuştur.
-
Kur’an ve ehlibeyt yaklaşımı ise, ilahi mesajın nesilden nesile biyolojik bir soyla taşındığı gibi mistik bir anlayışı doğurmuştur.
Oysa her iki yaklaşım da Kur’an'ın kendine atfettiği fonksiyonu, tek başına yol gösterici olma yeterliliğini gölgede bırakmıştır.
III. Bir Hadis Üç Yola Nasıl Dönüştü? Şeytanın Çöplüğünde Eşinme
Yüz bini aşkın kişinin şahitliğinde geçtiği söylenen bir sözün, bu derece farklı varyantlarla günümüze ulaşması; sadece hafıza hatası ya da dil kaymasıyla açıklanamaz. Burada daha derin bir mesele vardır: rivayetlerin bilinçli biçimde yorumlanması, dönüştürülmesi ve araçsallaştırılması.
Bu durum karşısında şu sarsıcı soru sorulmalıdır:
“En çok duyulan, en açık olması gereken söz bile üçe bölündüyse, gerisi nedir?”
Ve cevap:
“Gerisi şeytanın çöplüğüdür.”
Yani, Kur’an’ın yerine konan her rivayet, her içtihat, her mezhepsel çıkarım; vahyin saf kaynağını bulandırıyorsa, bu artık hakikatin değil, manipülasyonun alanına girer.
Sonuç: Kur’an’a Dönüş Bir Mecburiyettir
O halde Müslümanlar için bugün gerçek çözüm şudur:
-
Sünnet, Kur’an’a aykırı değilse değerlidir; ama asla Kur’an’ın önünde değildir.
-
Ehlibeyt, Kur’an’a uyan bir yol göstericiyse değerlidir; ama asla ilahi kelamın alternatifi değildir.
-
Rasûl’ün bıraktığı tek sağlam ip, Kur’an’dır. Ona sarılan sapmaz. (Al-i İmran 103)
Bugün ümmetin yeniden uyanışı, rivayetlerin çöplüğünden değil; vahyin nurundan geçecektir.
Yorumlar
Yorum Gönder