☢️ İnanç, Cinsiyet ve Temsiliyet Sorunu
Kur’an’da Meleklerin Dişil İsimlendirilmesine Eleştiri: İnanç, Cinsiyet ve Temsiliyet Sorunu
Giriş
Kur’an’da melek kavramı, Allah’ın emrini icra eden, mesajları taşıyan, yaratılmış ancak gaybî bir varlık sınıfı olarak tanımlanır. Meleklerin mahiyetiyle ilgili detaylı bilgi verilmemiş olmakla birlikte, Kur’an, melekleri doğrudan gözlemleyemeyen ve bu konuda zanla hareket eden toplumların bazı temsillerini eleştiri konusu yapar. Bu temsillerden biri de meleklerin dişil varlıklar olarak tasvir edilmesidir. Kur’an’ın bu anlayışı hangi bağlamda ve nasıl eleştirdiği, söz konusu nitelemenin teolojik, toplumsal ve sembolik arka planı bu çalışmanın temel inceleme konusudur.
1. Cinsiyet ve Melek Tasavvuru: Tarihsel Arka Plan
Cahiliye toplumu içinde bazı kabileler, melekleri Allah’ın kızları olarak nitelendirmiştir. Bu anlayış, hem tanrısal varlıkların soyut bir şekilde cinsiyetlendirilmesini hem de cinsiyetler arası hiyerarşiyi yansıtan bir mitolojik zemin üretmiştir. Bu bağlamda, meleklerin dişil olarak tasvir edilmesi, hem Tanrı anlayışında hem de toplumsal cinsiyet tahayyülünde problemli bir eğilimin yansımasıdır.
2. Kur’an’ın Eleştirisi: Zan ve Vahiy Ayrımı
Kur’an, bu yaklaşımı yalnızca yanlış bir bilgi olarak değil, “zanna dayalı” ve “delilsiz” bir itham olarak tanımlar:
> “O, dişileri mi aldı da size erkekleri verdi? İşte o zaman çok insafsız bir paylaştırma yaptınız! Bunlar sizin ve atalarınızın taktığı isimlerden başka bir şey değildir. Allah onlara dair hiçbir delil indirmemiştir. Onlar ancak zanna ve nefislerinin hevasına uyarlar.” (Necm 53:21–23)
Bu pasajda Kur’an, meleklerin cinsiyetlendirilmesini iki yönlü eleştirir:
Epistemolojik: Bu iddiaların hiçbir vahye dayanmadığı, zanna dayalı olduğu,
Ahlaki/Toplumsal: Cinsiyetler arasında adaletsiz bir tercih ve haksız bir paylaştırma içerdiği.
3. “İsimlendirme”nin İdeolojik Doğası
Kur’an’da geçen “bunlar sadece sizin ve atalarınızın taktığı isimlerdir” (53:23) ifadesi, isimlendirmenin salt betimleyici değil, aynı zamanda kurucu ve yönlendirici bir işlevi olduğunu gösterir. İsim verme, varlık üzerinde tasarruf ve tanım gücü üretir. Bu bağlamda, meleklerin “dişi” olarak isimlendirilmesi, sadece bir inanç meselesi değil, aynı zamanda bir tür teolojik tahakküm ve temsil stratejisi olarak değerlendirilebilir.
4. Cinsiyet, Yücelik ve Putperestlik İlişkisi
Meleklerin “Allah’ın kızları” olarak tasvir edilmesi, bir yönüyle Allah’a çocuk isnadıdır ki bu doğrudan şirk kapsamına girer. Ancak mesele bununla sınırlı değildir. Kur’an’ın bu anlatımı ironik bir şekilde tersten okuduğu da görülür: Erkek çocukları istemeyip diri diri kız çocuğu gömen bir toplum, Allah’a çocuk isnat ederken O’na kızları layık görmektedir (bkz. Zuhruf 43:16–19). Bu durum hem ahlaki bir tutarsızlık hem de teolojik bir sapma olarak lanetlenir.
5. Meleklerin Mahiyeti ve Cinsiyetsizlik
Kur’an’ın hiçbir yerinde meleklerin cinsiyetine dair açık bir tanımlama yer almaz. Onlar hakkında bildirilenler, görev ve işlev temellidir (bkz. Tahrim 66:6, Meryem 19:17–21). Cinsiyet atfı, insanî bir projeksiyondur ve gayb alanına dair bu tür yakıştırmalar, Kur’an’da sıkça eleştirilen spekülatif din anlayışının bir yansımasıdır.
Sonuç
Kur’an, meleklerin dişil isimlendirilmesini yalnızca bir terminolojik sorun olarak değil, bilgi kaynağının yozlaşması, toplumsal cinsiyet hiyerarşisinin ilahlaştırılması ve temsilin tanrılaştırılması sorunu olarak ele alır. Bu bağlamda, Kur’anî monoteizm, sadece Allah’tan başkasına tapmamayı değil, Allah hakkında bilgi üretiminde keyfîlik ve zanna dayalı temsillerden kaçınmayı da gerektirir.
