İNSAN MELEKLER VE SECDESİ🔎

"MELEKE, MELİK, MELEKLER, MELÂİKE" Kavramlarının Anlam Derinliği

Arapça م-ل-ك (M-L-K) kökünden türeyen "Meleke", "Melik", "Mülk", "Melikût" ve "Melek" kelimeleri, Kur'an'ın kavramsal zenginliğini ve insanın varoluşsal serüvenini anlamak için anahtar niteliğindedir. Bu kök, "güçle sahip olma, egemenlik, hükmetme, içsel denetim" gibi anlamlara gelerek, hem ilahi kudreti hem de insandaki potansiyel yetileri ifade eder.

"Melek" Kelimesi: Görünenden Ötesi

"Melek" kelimesi, Kur'an'da genellikle görünmeyen ancak düzenleyici, yönlendirici, taşıyıcı ve ilahi iradeyi tecelli ettiren güçleri temsil eder. Cibrîl (vahiy iletici), Mîkâîl (rızık ve doğa olayları), İsrâfîl (kıyamet ve yeniden diriliş) gibi isimleri anılan melekler, bu fonksiyonların somutlaşmış halleridir. Kur'an'da meleklerin söz söylemesi, yönlendirmesi, koruması, vahiy getirmesi, yazması ve insanlara eşlik etmesi gibi çok çeşitli işlevleri bulunur (Bkz: 66/6, 41/30, 16/2, 97/4, 82/10-12).

Melek kavramı, sadece dışsal bir varlık olarak değil, aynı zamanda içsel süreçlerde etkin olan metafiziksel bir kuvvet olarak da okunabilir. Kur'an'ın dağa, göğe, deriye, cehenneme konuşma yetisi atfetmesi (41/11, 36/65, 50/30) ve İblis'e hitap etmesi (7/11-18), bu mecazi/metaforik anlatım dilinin gücünü gösterir. Bu bağlamda melekler, ilahi düzenin kozmik ve içsel işleyişindeki rollerini sembolize eder.

"Melik" ve "Mülk": Egemenliğin Tezahürleri

"Melik" kelimesi, Kur'an'da hem insanlar için (yönetici, hüküm sahibi) hem de Allah için (mutlak egemen) kullanılır. Allah'ın mutlak egemenliğini ifade eden "Melik-i yevmi'd-din" (Din gününün sahibi/hükümdarı - 1/4) ifadesi, O'nun nihai hesap günündeki sınırsız kudretini vurgular. "El-Melik" (59/23) ise Allah'ın evrendeki sınırsız hükümranlığını ve mülk sahibi oluşunu ifade eden Esma-ül Hüsna'dan biridir.

"Mülk" ise sahip olunan yönetim alanı, hükümranlık veya saltanat anlamına gelir (3/26). Hem fiziksel dünyanın egemenliğini hem de manevi bir otoriteyi kapsayabilir.

"Melekût": Âlemlerin Derin Boyutu

"Melekût", "mülk"ün daha soyut, metafizik ve derin boyutunu ifade eder. Evrenin batınî (içsel), derûnî (derin) ve yüce yönü olarak anlaşılabilir. Hz. İbrahim'e göklerin ve yerin melekûtunun gösterilmesi (6/75), sadece fiziksel bir gözlem değil, içsel bir idrak boyutu ve evrenin derin arka planının tefekkürü demektir. Bu, varoluşun sadece görünen yüzünün değil, aynı zamanda onun ardındaki ilahi düzen ve sırların kavranışını ifade eder.

"Meleke": İnsanın İçsel Yetileri ve Yönelimleri

Kur'an'da doğrudan "meleke" kelimesi "içsel yetiler" anlamında geçmese de, "melik", "mülk" ve "melekût" kelimelerinin anlam derinliklerinden hareketle "meleke", insanda egemenliği sağlayan içsel güç, yeti veya yönelim olarak anlaşılır. Bu, bireyin kendisi üzerindeki hakimiyetini ve davranışlarını şekillendiren temel niteliklerdir.

Bu melekeler, kimi zaman öfke, ümit, arzu, sabır, merhamet, cezalandırma gibi farklı yönelimler olarak kişide belirir. Kur'an, bu tür yönelimleri bazen şeytanî (İblis), bazen de rahmanî (melek) etkilerle açıklar. Bu nedenle, İblis'in konuşturulması, tıpkı cehennemin konuşturulması gibi, içsel bir yönelimin sembolik olarak dışsallaştırılmasıdır. Bu, insanın kendi iç dünyasındaki iyi ve kötü eğilimlerin dinamiklerini anlamasına yardımcı olur.

İnsana Secde Eden ve Etmeyen Melekeler: Bilinç, Egemenlik ve İmtihan

Kur'an'da Hz. Âdem'in yaratılış kıssası, insanla diğer varlık türleri arasındaki ontolojik ve sembolik farkı derinlemesine ortaya koyar. Bu anlatının merkezinde, insana secde eden melekler ve secde etmeyen İblis bulunur. Geleneksel olarak göksel bir olay olarak yorumlansa da, Kur'an'daki anlatım, bu kıssayı insanın iç yapısında gerçekleşen bir çatışma olarak okumamıza olanak tanır. Bu bağlamda, meleklerin ve İblis'in sembolik anlamı üzerinden, insana secde eden ve etmeyen "melekeler" kavramı incelenebilir.

Melekler: Bilinçsel Uyum ve İlahi Hizmet

Kur'an'da melekler (ملائكة), genellikle Allah'ın emriyle hareket eden, itiraz etmeyen, bilinçli varlıklar olarak tanımlanır: "Onlar, Allah’ın emrettiği şeylere karşı gelmezler ve emredileni yaparlar." (Tahrîm 66/6).

Meleklerin secdesiyle ilgili kıssa (Bakara 2/30–34, A’râf 7/11–18, Sâd 38/71–85), fiziksel bir tapınma değil, insanın yaratılışındaki potansiyele boyun eğmeyi, onu kabul etmeyi ve hizmet etmeyi simgeler. Bu bağlamda melekler; bilgiye, iradeye, sorumluluğa, akla ve ilahi emanete boyun eğen içsel yetiler (melekeler) olarak da okunabilir.

İblis: Secde Etmeyen Direnç ve İçsel Bencillik

İblis, diğer meleklerden farklı olarak secde etmeyi reddetmiştir: "Ben ondan daha üstünüm! Beni ateşten, onu çamurdan yarattın!" (A’râf 7/12). Bu ifade, insanın içindeki benlik (ene), üstünlük tutkusu, kibir, kıskançlık ve ayrımcılık melekesi olarak yorumlanabilir. İblis'in secde etmeyişi, insanın içinde var olan karanlık eğilimlerin, yaratılış gerçeğine boyun eğmeyi reddetmesidir. Bu, insanın nefsani yönlerinin ilahi düzene karşı direnişini sembolize eder.

Melekelerin Secdesi: İçsel Dengenin Kurulması

Kur'an'da secde, teslimiyetin ve kabulün en güçlü simgesidir. Meleklerin secdesi, insanın yüce potansiyeline teslimiyetini ve bu potansiyele hizmetini gösterir. Bu bağlamda, insandaki secde eden melekeler şunlardır:

 * Akıl: Bilgiye yönelme ve doğruyu kavrama melekesi.

 * Merhamet: Empati kurma, şefkat ve yardım etme melekesi.

 * İrade: Sorumluluğu üstlenme ve doğru kararlar alma melekesi.

 * Vicdan: Adaleti gözetme, iyiliği emredip kötülükten sakındırma melekesi.

Bu özellikler insanın yapısında derinlemesine yer alır ve aktive olduklarında, insanı yeryüzünün halifesi olma potansiyeline taşır.

Secde Etmeyen Melekeler: Bastırılmış veya İsyankâr Yönelimler

İnsanda aynı zamanda, secde etmeyen bir taraf da mevcuttur:

 * Bencillik (ene): Kendini merkeze alma, başkalarını hiçe sayma.

 * İhtiras (hırs): Aşırı arzu ve tatminsizlik.

 * Kıskançlık: Başkalarının sahip olduklarını çekememe.

 * Ümitsizlik (ye’s): İlahi rahmetten ve yardımdan uzaklaşma.

Bu yönelimler, İblis'in karakterini yansıtır. Bunlar, insandaki ilahi düzene başkaldıran veya ona direnen içsel güçlerdir. Kur'an'da İblis'in "ben üstünüm" demesi, bu yönün ırkçılık, sınıfçılık, cinsiyetçilik gibi ayrımcılık biçimlerine dönüşebileceğine işaret eder.

Melekelerin Sınavı: İnsanın Halifeliği

Kur'an'a göre insan yeryüzünde bir halifedir (Bakara 2/30). Bu halifelik görevi, melekelerin uyumlu ve dengeli bir şekilde işlemesiyle mümkündür. Ancak İblis melekesi, sürekli olarak bu sistemi sabote etmeye ve insanı doğru yoldan saptırmaya çalışır: "O sizin için ve soyunuz için apaçık bir düşmandır." (Bakara 2/36). İnsanın sorumluluğu, secde eden melekelerini güçlendirmek, yani olumlu içsel yeteneklerini geliştirmek, ve secde etmeyen İblisî melekeleri ise zayıflatmak ve denetim altına almaktır. Bu, sürekli bir iç mücadele ve kendini bilme yolculuğudur.

Sonuç

Kur'an'daki secde kıssası, sadece kozmik bir anlatı olmanın ötesinde, insanın iç dünyasındaki güçlerin ve eğilimlerin çatışmasını gösteren güçlü bir metafordur. Melekler ve İblis, insanın içindeki iyi ve kötü eğilimlerin sembolleridir. Secde eden melekeler, insanı yücelten ve ilahi iradeye uyumlu kılan; secde etmeyenler ise onu alçaltan ve yoldan çıkaran güçlerdir. Kur'an'ın bu derin anlatımı, bize bu içsel mücadeleyi tanıtarak, insanın gerçek görevini öğretir: yeryüzünde adaleti, merhameti, hikmeti ve tevazuyu hakim kılmak, kendi iç dünyasında dengeyi ve uyumu sağlamaktır.

Ek Kur'an Ayetleri:

 * Bakara 2/30–34: Hz. Âdem'in yaratılışı ve meleklere secde emri.

 * Sâd 38/71–85: İblis'in kibirlenmesi ve secde etmemesi.

 * A’râf 7/11–18: İblis'in isyanı ve insanları saptırma yemini.

 * Tahrîm 66/6: Meleklerin Allah'ın emirlerine itaati.

 * İsrâ 17/70: İnsanın diğer yaratılanlardan üstün kılınması.

 * Hicr 15/28–31: İnsan yaratılışı ve meleklerin secdesi.

Kur’an’da Melek Kavramı: Kavramsal ve Bağlamsal Bir İnceleme🔎

Kur’an’da Melek Kavramı: Kavramsal ve Bağlamsal Bir İnceleme

Kur’an’da melek kavramı, hem sözcük kökeni hem de bağlamsal işlevi itibariyle oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Bu kavram, sadece geleneksel anlamda "kanatlı, nurdan yaratılmış varlıklar"ı değil; aynı zamanda ilahi buyrukları uygulayan, evrensel düzeni sürdüren ve vahiy sürecine katılan güçleri de kapsar.

UYARI / HATIRLATMA

Bu metinlerde yer alan görüş, yorum ve çıkarımlar, beşerî çabanın bir ürünüdür.

Lütfen her ifadeyi Kur’an’ın bütünüyle değerlendirin; ayetlerin rehberliğinde tartın, ölçün ve doğrulayın. Hakikatin tek ölçüsü Allah’ın kitabıdır. Yanlış varsa bize, doğru varsa Allah’a aittir.

Diğer kategorize edilmiş yazılarımıza aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz

• 🗝 KONU BAŞLIKLARI 🔻

KURANDA MELEK KAVRAMI ⚡️

⚡️ KURANDA MELEK KAVRAMI

Arap dilbilim uzmanları, “ملك - melek” sözcüğünün kökeni ile ilgili olarak iki farklı tespitte bulunmuşlardır

Birinci görüşe göre; “melâike” ve bunun tekili olan “melek” sözcükleri, “elçi göndermek” anlamına gelen “ ؤلوك - ulûk” kökünden türemiştir. Aslı “مألك - me’lek” olan sözcük, ism-i zaman, ism-i mekân ve mastardır. Dolayısıyla başındaki “م - mim” ektir. Sonraları “ء - hemze” ile “ل - lâm” harfleri yer değiştirmiş ve sözcük “ملئك - mel’ek” hâline getirilmiştir. Sözcük, “Allah’tan elçi” anlamında isim olarak kullanılmaya başlanınca da hemze terk veya tahfif yoluyla kaldırılmış ve “melek” şeklini almıştır.

İkinci görüşe göre; “kuvvet, yönetim gücü” anlamındaki “ملك - melk” kökünden türemiş olan sözcüğün başındaki “م - mim” ek olmayıp sözcüğün aslındandır. “Mülk, milk, malik ve melik” sözcükleri de bu kökten türemişler ve anlamlarını da bu kökten almışlardır.

Melik (özne) + Meleke (fiil) + Melek (mef’ul) → Melekût (olay sahası)

                           ↑

                         Mülk (güç özü)

Mülk: güç,           

Melik: güç sahibi (özne),   

Meleke: güç fiili (yüklem),

Melek: fiilin mef’ulu (yüklemin nesnesi),       

Melekut da fiil/yüklem alanı veya sahası oluyor.

Kuranda  ise sözcük her iki kökten de türemiş ve türediği kökün anlamına göre farklı manalarda kullanılmıştır. Yani “melâike” sözcüğü bazen birinci görüşteki anlamda, bazen de ikinci görüşteki anlamda kullanılmıştır. Sözcüğün Kur’ân’da hangi anlamda kullanıldığı ise yer aldığı pasajın söz akışından ayırt edilmektedir.

Yani “el-melik”, “melekelerini” kullanarak “melaikeyi” ortaya çıkarıyor, bunların tezahür ettiği sahaya (alem) de “melekut” diyor. Bunu için de “mülk” O’nun oluyor. Bütün bunların yönetiminde Allah var ve hepsi O’nunla ilgili…

Kur’an melek diye güç sahibi olmayı kastediyor. Allah’ın melekleri, Allah’ın güçleri demektir. Rüzgar, fırtına, gök gürültüsü, yağmur gibi tabiatta varolan kuvvetler… Tabiatta varolan bir takım işlevsel fonksiyonlar… Hatta insanın bir takım ruhi ve psikolojik durumları… Peygamberimizin “Gök gürültüsü (ra’d) meleklerden bir melektir” (Tirmizi; Tefsir 13, Kurtubi; 2/19 tefsiri) demesi bunu gösterir.

Ra’d / 13: Gök gürültüsü, O'nun övgüsüyle birlikte, melekler de O'nun korkusundan(خيفت)(yönetim gücünden (hakkından) çekinmek) dolayı O'nu tesbih (kendilerine biçilen görevi uygularlar) ederler. Ve O, yıldırımlar gönderir de onunla dilediğini çarpar. Onlar ise Allah hakkında mücâdele edip duruyorlar. Oysa O [Allah], çarpması pek çetin olandır.  ((خيفت): korku, yönetim hakkı için çekinmek) kelimesi Rûm 28 ayetteki kullanımına bakınız. )

Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda sözlük anlamı olarak “Kuvvet, yönetim gücü, elçi, haber verici” demek olan “melek” sözcüğü, terim olarak da Allah’ın bütün emirlerine uyan, O’na hiç isyan etmeyen yaratılmışları ifade etmektedir. Kur’ân’dan öğrendiğimize göre, diri ve akıllı olan, her şekle girebilen, sürekli Allah’ı zikir ve tesbîh eden meleklerde cinsiyet, şehvet, yeme-içme ihtiyacı, insanlardaki kötülük işleme yeteneği gibi özellikler yoktur. Tüm dinlerde var olan “melek” kavramı, bu tanımlamaya uygun olarak zihinlerde masum [günahsız], kanatlı güzel bir çocuk görünümüyle tasavvur edilmiştir. Bu tasavvur, genel anlamda “melek” kavramının ifade etmekten uzaktır. Buna rağmen bu tasavvur literatüre genel anlamda “melek” sözcüğünün karşılığı olarak girmiş ve sonuçta her “melek” sözcüğü bu tasavvura göre anlaşılmış ve dinimizde birçok yanlış inanış ve kabullere yol açmıştır. İşte bu sebeple, “melek” sözcüğünün Kur’ân’daki kullanım şekillerini tahlil etmek gerekmektedir.

“Cinn” kavramında aşağıda da inceleyeceğimiz anlama uygun olarak; “kapalı, yani beş duyu ile algılanması mümkün olmayan ama yararlı olan cisim, güç ve enerji” diye tanımlayabileceğimiz “melek”lerin hangi şeyden yaratıldığı Kur’ân’da konu edilmemiştir. Yalnızca İblisin Meleklerden olup Cin yapısında “nar(ateş)” den yaratıldığı bildirilmektedir.(A’râf  12) Fakat Kütüb-ü Sitte’den Sahih-i Müslim ve Müsned-i Ahmed b. Hanbel’de yer alan bir rivâyet, meleklerin “nur”dan yani ışından/enerjiden yaratıldığını iddia etmektedir. Kur’ân’da verilmeyen bir bilgi peygamberimize isnat edilmektedir.

Kur’ân’da iki âyette tesniye [ikil] olarak; on iki âyette tekil olarak; geçtiği diğer âyetlerde de çoğul olarak “melâike” şeklinde kullanılan sözcük, tek bir varlığı ifade etmeyip değişik varlıklar için kullanılmıştır. Açıkça belirtilmek sûretiyle “Arş’ı taşıyan melekler”, “Arş’ın çevresinde bulunan melekler”, “âhiretteki cennet ve cehennem melekleri” Kur’ân’da bu sözcük ile ifade edildikleri gibi, değişik zihinsel ve doğal güçler için de bu sözcük kullanılmıştır. Yani akıl, hafıza, refleks, vicdan, dikkat, algılama, merak, tercih, korku, ümit, zekâ gibi zihinsel fonksiyonlar ile doğadaki iradesiz canlılardan rüzgâr, yağmur, ısı gibi güçler de Kur’ân’da bu sözcük kapsamında ifade edilmiştir.

Meleklerin nüzulünü [hulûlünü] konu alan aşağıdaki âyetlerden bazılarında “melek” sözcüğü “elçiler [haberciler]” anlamında, diğer bazılarında da “yönetim güçleri” anlamında kullanılmıştır.

“Melek” sözcüğünün zihinsel ve doğal güçler için kullanıldığı âyetlerden örnekler:

• Hafıza [bellek] için kullanıldığı âyetler: Zühruf 80, İnfitar 11, Târık 4, Kaf 17, 18, Kehf 49, Câsiye 28, 29, İsrâ 13, 14.
• 
  
• Dikkat [koruyucu melek] için kullanıldığı âyetler: İnfitar 10, Kaf 17, 18, Ra’d 11, En’âm 61.
• 
  
• Maneviyat, itidal, cesaret ve romatizmal ağrılar için kullanıldığı âyetler: Âl-i İmran 123–127, Enfâl 9-12, 50, Tevbe; 25, 26, Ahzâb; 9, 26, 56.
• 
  
• Doğal afetlere yol açan rüzgâr, kasırga vb. için kullanıldığı âyetler: Kamer 34, A’râf 84, Hûd 82, Hicr 8, 73, 74, Şu’arâ 173, Bakara 210.
• 
  
• Yük taşıyan hayvanlar [sığır, katır, eşek …] için kullanıldığı âyet: Bakara 248.

 “ ملك - Melek” sözcüğünün “elçiler [haberciler]” anlamında kullanıldığı âyetler:

Kullarından dilediğine melekleri, emrinden [kendine özgü iş] olan ruh ile “Gerçek şu ki: Benden başka ilâh yok, o hâlde benden sakının” diye uyarmaları için indirir/ hulûl ettirir. Nahl; 2.

Şu bir gerçek ki, “Rabbimiz Allah’tır” deyip sonra hiç şaşmadan yol alanlar üzerine, melekler iner durur [hulûl eder durur] ; “Korkmayın, üzülmeyin. Size vaat edilen cennetle sevinin. Biz size, dünya hayatında da âhirette de [yol gösteren, yardım eden] Yakınlarız. Orada sizin için nefislerinizin arzuladığı şey var. Orada sizin için istediğiniz şey var. Gafur ve Rahîm Allah’tan bir ikram olarak…” Fussılet; 30 32.

Hani sen inananlara, “Rabbinizin indirilen/ hulûl ettirilen üç bin melekle yardım etmesi size yetmez mi?” diyordun. Âl-i Imran; 124.

“Melek” sözcüğünün “yönetim güçleri” anlamında kullanıldığı âyetler:

Biz melekleri ancak gerçekle indiririz ve o zaman, asla göz bile açamazlar. Hicr; 8.

Hani elçiler onlara önlerinden, arkalarından gelerek şöyle demişlerdi: “Allah’tan başkasına ibâdet/kulluk etmeyin!” Şöyle cevap vermişlerdi: “Eğer Rabbimiz isteseydi, kesinlikle melekler indirirdi. Bu yüzden biz kendisiyle gönderilmiş olduğunuz şeyleri inkâr ediyoruz.” Fussılet; 14.

Ve: “Ona bir melek indirilseydi ya!” dediler. Eğer böyle bir melek indirmiş olsaydık iş mutlaka bitirilmiş olurdu. Sonra da kendilerine göz bile açtırılmazdı. En’âm; 8.

Görüldüğü gibi, örnek olarak verilen âyetlerin hepsi de meleklerin nüzulü [hulûlü] ile ilgili âyetlerdir. Bu âyetlerde “melek” sözcüğü ile hep aynı şey kastedilmemiş olmasına rağmen, hangi âyette ne kastedildiği kolayca anlaşılmaktadır.

Bu noktada çok önemli bir hususa daha dikkat edilmelidir. Bu önemli husus, “elçiler [haberciler]” anlamındaki meleklerin ne iş yaptıklarıdır. Yukarıdaki örnek âyetlere bakıldığında elçi meleklerin inzar [uyarı] ve tebşir [müjdeleme] görevi yaptıkları görülmektedir. Hâlbuki meleklerin inzar ve tebşir görevi yapmaları mümkün değildir. Çünkü Kur’ân bu görevlerin ya peygamberler ya da vahyedilmiş kitaplar tarafından yapıldığını belirtmektedir. Uyarı ve müjdeleme ile ilgili olan âyetlerin tümünden anlaşılan mesaj da uyarı ve müjdeleme görevinin peygamberler ve vahyedilen kitaplar dışında herhangi bir varlık tarafından yapılmadığıdır. (Mümin 15, İbrahîm 52, Ahkâf 12, Furkan 1, Fussılet 3, 4, 14, Bakara 97, 119, 213, Nahl 89, 102, Neml 2, En’âm 48, 92, A’râf 2, Sebe; 28, Fatır 24, İsra 105, Ahzab 45, Feth 8, Nisa 165, Kehf 56)

Dolayısıyla “melek” sözcüğünün, “elçiler [haberciler]” anlamında kullanıldığı âyetlerde bu sözcükle kastedilenler “Kur’ân Âyetleri”dir. Talâk sûresinin 10 ve 11. âyetlerine göre zaten Kur’ân’ın bir adı da “rasül [elçi]”dür. Bu elçi [haberci], toplumun canı demek olan güvenilir ve kutsal bilgiler içermektedir.