✒️♉ Zülkarneyn ?
1. Sözcüğün dilî yapısı ve anlamı
-
Bileşik yapı: “Zü’l-karneyn” (ذُو ٱلْكِرْنَيْنِ) iki kelimenin birleşmesinden oluşur:
-
zū (ذُو): “sahip olan, malik” anlamında Arapça işaret sıfatı.
-
karney(i)n (ٱلْكِرْنَيْنِ): “iki boynuz” veya “iki uç” anlamına gelen “karn” (q-r-n kökü) kelimesinin ikilisi, -eyn tamlamasıyla (“iki boynuzlu” / “iki ucu olan”).
-
-
Metaforik okuma:
-
“İki boynuz” ifadesi mecazi olarak “iki uç” veya “iki sınır” anlamına da gelir; bu da âyette bahsedilen doğu-batı seferleriyle örtüşebilir.
-
2. Kur’an’daki anlatı bağlamı
-
Yer aldığı sûre: Kehf sûresinin “iman eden kimselere dünya karanlığında bir nur olması” teması çerçevesinde aktarılan örnek kıssalardan biridir (Kehf, 18:13)
-
Kıssanın işlevi:
-
İnsanların Allah’ın izni olmadan ne kadar geniş hâkimiyet elde ederlerse etsinler yine de nihai kudretin Allah’a ait olduğunu hatırlatmak.
-
Zülkarneyn’in yolculuklarında adalet, hakkı gözetme ve mazlumları koruma ideali ön plana çıkar.
-
3. Tematik ve mesaj boyutu
-
Hakimiyet sınırlarının Allah’a bağlılığı:
-
Zülkarneyn, “Rabbin ona dilediğini vermiş” (18:84) ibaresiyle doğrudan ilahi bir lütf sayesinde seferler yapar.
-
Yolculukları, insan aklının erişebileceği coğrafî hudutları vurgular ama bu hudutlar Allah’ın izniyle ve emriyle mümkündür.
-
-
Mazlumları koruma:
-
Zülkarneyn, yolculuk sırasında zulüm gören bir kavme rastlar ve Allah’ın kendisine bahşettiği güçle onlara yardım eder (18:92–93).
-
Yarattığı büyük set, kötülerin (Yecüc–Mecüc) tecavüzünü engellemek içindir, böylece toplum düzeni korunur.
-
-
Öğreti niteliği:
-
Kur’an bu kıssayı derin tefekkür için zikreder (18:109). Yani Zülkarneyn’in fiilleri değil, ondan çıkarılacak hikmetler üzerinde durulur.
-
4. Fikir ve tefekkür önerileri
-
“İki boynuz” imgesinin mecazî dünyası
-
Bu ikilik; maddî ve manevî, dünyevi ve uhrevî, ya da doğu-batı bünyesinde insanın sınırlandırılmış hâkimiyetini sembolize edebilir.
-
Kendi içimizdeki “iki uç” (akıl ve kalp, veya akıl ve irade) arasındaki dengeye dair bir metafor olarak düşünülebilir.
-
-
Adalet ve merhamet dersi
-
Zülkarneyn’e verilen güç, nasıl kullanılması gerektiğiyle ilgili bir imtihan.
-
Kur’an bağlamında, yetki ve kudret bizdeyse, zalimlere karşı mazlumları korumakla mesul olduğumuz vurgusunu taşıyor.
-
-
“Hudud” kavramına teolojik bakış
-
Yolculuklar sırasında Zülkarneyn’in ulaştığı “güneşin battığı yer” ve “güneşin doğduğu yer” gibi tabirler, evrende Allah’ın koyduğu sınırlar kavramıyla ilişkilendirilebilir.
-
Kişisel sınırları aşma arzusunun bilgi, tefekkür ve sorumlulukla dengelenmesi gerektiği üzerinde durulabilir.
-
-
Kıssanın ümmet hedefine tezâhürü
-
Kehf sûresi, özellikle Cuma günleri okunması tavsiye edilen sûre olarak bilinir; Zülkarneyn kıssası da topluluk bilincini pekiştiren unsurlar içerir.
-
Müminlerin tarih içerisindeki “adil rehberlere” bakarak kendi sorumluluklarını anlamaları teşvik edilir.
-
5. KUR’ÂN ÇERÇEVESİNDE “YECUC VE MECUC”
1. Terim ve Köken
-
Yazılışı:
-
يأجوج (Yecûc)
-
مأجوج (Mecûc)
-
-
Türü: Özel isim (ismü’l-ʿalâm); fiil kökünden değil, geleneksel bir adlandırmadır.
-
Ses ve yapısal özellik: İkisine de başlarında gelen “ya–” ve “me–” ön ekleri, isimlendirme kalıbı olup, asıl gövde “ج وج” harflerinden müteşekkildir. “Yecûc” formu ile “Mecûc” formu karşılıklı iki grup için kullanılır.
6. KUR’ÂN’DA GEÇTİĞİ AYETLER
Toplam iki bölgede zikredilir:
| Kehf 94 | “Onlar: ‘Ey Zul-karneyn! Yecûc ve Mecûc bu memlekete bozgunculuk yapıyor; bize karşı bir set bina et de aramızda engel olsun’ dediler...” |
| Enbiyâ96 | “O gün zincirlerinden çıkıp her tepeden hırsla akın edecekler.” |
-
Kehf 18:94–98’de Yecûc ve Mecûc, Zulkarneyn’in inşa ettiği seti aşmaya çalışan iki haşar topluluk olarak anlatılır.
-
Enbiyâ 21:96’da ise ḳıyamet alameti olarak, zincirlerinden kurtulup yeryüzüne yayılmaları; eschatolojik bir sembolizmi vurgular.
3. Kelime ve Anlam İlişkilendirmesi
-
İsm-i Âlâm Niteliği: Geleneksel Arap dilinde Yecûc ve Mecûc, harflerin fiil kökünden türememiş, tarihî efsane gruplarına işaret eden özel adlardır.
-
Ön Eklerin İşlevi:
-
Ya– çoğul veya karşıtlık anlamı katmaz, burada “ilk grup”ü gösterir.
-
Me– kalıbı ise mütecaviz, karşıt grup manasında ikincil bir ayırım yapar.
-
-
Tekrar ve Vurgu: İki sûrede toplam 3 âyette geçmesi, eshas ve eshat (ilk dönem hurûc ile kıyamet alameti) boyutlarını birlikte düşündürür.
4. Bağdaştırma
-
Tarihî-Kültürel Boyut:
Yecûc ve Mecûc motifleri, Yahudi-Hristiyan geleneğinde “Gog ve Magog” şeklinde bulunur. Kur’ân’da zulkarneyn kıssasıyla birleştirilerek, Hıristiyan eski metinlerinden bağımsız ama benzer fonksiyonlu bir eskatolojik figüre dönüştürülmüştür. -
Eschatolojik Vurgu:
-
Kehf kıssasınde setin inşa edilmesi, “bu fitnenin” geçici olarak durdurulabileceğini,
-
Enbiyâ sûresinde ise zincirlerin kırılacağı “gün”ün kıyamet günü olduğunu işaret eder.
-
Sonuç
Kur’an’da “Zülkarneyn” ifadesi, yalnızca bir tarihî şahsiyeti tanıtmak için değil, Allah’ın kudreti, adalet anlayışı ve mazlumları koruma ilkesi etrafında derin düşünce yolları açan bîr semboldür. Bu kıssa, hem bireyin kendi içine hem de toplumun genel işleyişine dair mesajlar taşır. “İki boynuz” mecazını, dünyevi sınırlarımızla, kudret ve sorumluluk dengesiyle, adalet ve merhamet ekseninde düşündüğümüzde zengin tefekkür alanları bulabiliriz.
