Kuran’da Örf ve Örfe Göre Hareket Etmek

Kur’an’da Örf ve Örfe Göre Hareket Etmek

1. Giriş

Kur’an’da toplumsal düzenin sağlanmasında başvurulan önemli kavramlardan biri **“örf”**tür. Arapça ʿurf (عُرْف) kökü “tanımak, bilmek, kabul edilmiş olmak” anlamına gelir. Bu kökten türeyen maʿrûf ise “bilinen, tanınan, iyi ve uygun görülen davranış” demektir.

Ancak Kur’an’da “örfe göre hareket” yalnızca kültürel gelenekleri takip etmek anlamına gelmez. Burada ölçü, Allah’ın vahyine uygun olan, adalet ve iyilik ilkelerini gerçekleştiren örftür.

---

2. Kimin Örfü?

“Örf” kelimesi günlük hayatta çoğu zaman atalardan kalan gelenek veya çoğunluğun alışkanlığı gibi algılansa da, Kur’an bu anlayışı sınırsızca onaylamaz. Aksine, örfün üç aşamalı bir filtreden geçirilmesini ister:

2.1. Allah’ın Örfü (Sünnetullah)

Kur’an’da “Allah’ın sünneti” olarak ifade edilen, evrensel adalet ve doğruluk ilkeleri değişmez ölçüdür:

> “Allah’ın sünnetinde asla bir değişiklik bulamazsın.” (Ahzâb 33:62)

Bu, zulmü reddetmek, emaneti korumak, hakkı gözetmek gibi yaratılıştan gelen temel ilkeleri içerir.

---

2.2. Peygamberin Getirdiği Vahiy ile Onaylı Örf

Peygamberin yaşadığı toplumun bazı adetleri vahye aykırı olmadığı sürece korunmuştur:

Misafire ikram (Zâriyât 51:24–27)

Yetime iyi davranmak (Duha 93:9)

Ancak vahiy, yanlış olan örfleri iptal etmiştir:

Kadını mirastan mahrum bırakmak (Nisâ 4:7)

Faizcilik (Bakara 2:275)

---

2.3. Toplumun Ortak Vicdanında İyi Olan ve Vahiyle Uyumlu Olan

Kur’an’ın “maʿrûf” dediği şey; hem toplumda iyi olarak bilinen hem de Allah’ın kitabına aykırı olmayan davranışlardır.

---

3. Kur’an’da Örfe Göre Hareket İlkesine Dair Ayetler

3.1. Aile ve Evlilik Hukukunda

Bakara 2:233 – “Onların yiyeceği ve giyeceği örfe uygun olarak babaya aittir.”

Bakara 2:231 – “Kadınları boşadığınızda… ya onları örfe uygun olarak tutun ya da salıverin.”

Burada örf, tarafların hakkını gözeten adaletli davranışı ifade eder.

---

3.2. Toplumsal Yardımlaşmada

Bakara 2:180 – “Ana-babaya ve yakınlara örfe uygun vasiyette bulunmak…”

Örf, mal paylaşımında adalet ölçüsü olarak kullanılır.

---

3.3. Kadın Hakları ve Toplumsal İlişkilerde

Nisâ 4:19 – “Onlarla örfe uygun yaşayın. Eğer hoşlanmazsanız… olabilir ki Allah onda çok hayır kılmıştır.”

Bu, saygı ve nezaket çerçevesinde birlikte yaşamayı emreder.

---

4. Örfün Sınırları

Kur’an, örf kavramını “ataların dini” anlayışından ayırır.

A’râf 7:28 – “Onlar bir çirkinlik yaptıklarında: ‘Atalarımızı böyle yapar bulduk’ derler. De ki: Allah çirkinliği emretmez.”

Demek ki örf, Allah’ın ölçüsüne aykırıysa terk edilmelidir.

---

5. Örfe Göre Hareketin Pratik Örnekleri

1. Nafaka → Toplumun ekonomik durumuna uygun, israfa kaçmadan, ihtiyaçları karşılayacak ölçüde (Bakara 2:233).

2. Boşanma → Hakaret etmeden, onurlu şekilde ayrılmak (Bakara 2:231).

3. Vasiyet → Yakınların hakkını gözeten, adil paylaşım (Bakara 2:180).

4. Komşuluk → Yardımlaşma, zarar vermeme, iyi ilişkiler (Nisâ 4:36, maʿrûf kapsamı).

---

6. Sonuç

Kur’an’a göre “örf” Allah’ın kitabıyla ölçülmüş, adalet ve iyiliğe uygun olan toplumsal değerlerdir.

Kaynak: Allah’ın ölçüleri (Kur’an).

Onaylı alan: Peygamberin tasdik ettiği, vahye aykırı olmayan değerler.

Filtre: Adalet, merhamet, hak gözetme.

Reddedilen: Zulüm, ayrımcılık, batıl gelenekler.

Böylece Kur’an, örfü hem toplumsal sürekliliği koruyan hem de ilahi ilkelere bağlı bir rehber olarak tanımlar.