☄️ BAHÇE SAHİPLERİ TOPLUMSAL SORUMLULUK
Kur’an, insanlık tarihinde avcılık-toplayıcılıktan tarım ve üretime geçişle birlikte ortaya çıkan mülkiyet, servet birikimi, sınıfsal farklar ve toplumsal eşitsizlikler gibi olguları çok yönlü şekilde ele alır. Bu süreci değerlendirirken özellikle "malların biriktirilmesi", "zengin-fakir ayrımı", "bahçe sahipliği", "rızıkta adalet" ve "hak gözetimi" gibi temalar üzerinde durur. Aşağıda bazı temel ayetler ve kavramsal analizlerle Kur’an’ın bu sürece yaklaşımını açıklıyorum:
---
1. Mülkiyet ve Servet Biriktirme Eleştirisi
“Ve malları biriktirip onları sayan kimseye yazıklar olsun.”
(el-Hümeze 104:2)
Kelime Analizi:
“ellezî cemaa mâlen ve ‘addedah” → “mal toplayan ve onu sayıp duran”.
cemaa (جمع): Toplamak, yığmak.
‘addedeh (عدّده): Saymak, hesaplamak.
Bu ayet, malı toplayıp sadece biriktirme aracı olarak gören kişiyi ahlaki çöküntüyle ilişkilendirir. Bu, üretim sonrası servetin belli ellerde toplanması sürecinin ahlaki çürümeye neden olduğunu gösterir.
---
2. Zenginliğin Döngüsel Olması ve Paylaşım Emri
“Ta ki o mal, içinizden sadece zenginler arasında dönüp duran bir servet olmasın.”
(el-Haşr 59:7)
Kur’an, servetin sadece belli ellerde dönmesini sistemsel bir hastalık olarak görür.
Bu ayet, ekonomik adaletin yapısal bir ilkesi olarak servetin dolaşımını savunur.
---
3. Bahçe Sahipleri Kıssası – Sermaye Sahiplerinin Bencilliği
“Bahçe sahiplerine bir bela verdik de onlar sabahleyin ona gittiler.”
(el-Kalem 68:17-33)
Bahçe sahipleri, sabah erken kalkıp yoksullara hiçbir şey vermemeye kararlıdır.
Sonuçta Allah, bahçeyi helak eder.
Ayette, üretim sahiplerinin sosyal sorumluluğu ihmal etmesi ilahi düzende cezalandırılır.
Kelime Analizi:
“la yestetnûn” (68:18) → “hiçbir istisna yapmadan” anlamında; yani yoksullara hiçbir pay bırakmadan.
“fasbahat kessarîm” (68:20) → “bahçe sanki biçilmiş gibi olmuştu” yani verimsizleştirilmiş.
> Bu kıssa, mülkiyetin paylaşılmadığında ahlaki değil metafiziksel sonuçlarının da olacağını ifade eder.
---
4. Karun Örneği – Servet ve Kibir Eleştirisi
“Karun kavmine karşı böbürlendi.”
(el-Kasas 28:76-82)
Karun, sahip olduğu zenginliği “benim ilmim sayesinde kazandım” diyerek ben-merkezli mülkiyet anlayışını savunur.
Allah onu servetiyle birlikte yerin dibine geçirir.
Kur’an, bu örnekle servet ve üretimin toplumsal sorumluluktan koparıldığında yıkıcı olduğunu vurgular.
---
5. İnsanların Geçim Kaynaklarının Farklılığı İlahi Düzenin Parçasıdır
“Rızkı kiminize diğerinizden daha fazla verdik.”
(ez-Zuhruf 43:32)
Bu farklılık bir imtihan vesilesidir. Zengin olan paylaşmakla, yoksul olan sabır ve hak istemekle sınanır.
Adaletin tesisi paylaşım üzerinden mümkün kılınır.
---
6. Sadaka ve Paylaşımın Varlığın Temeli Olduğu
“Onların mallarında, isteyen ve mahrum olan için bir hak vardır.”
(ez-Zâriyât 51:19)
Malda fakirin payı vardır; bu bir lütuf değil, haktır.
Bu ifade, mülkiyetin mutlak olmadığı, toplumsal sorumluluk içerdiği mesajını taşır.
---
Özetle Kur’an’ın Değerlendirmesi:
1. Tarım ve üretime geçişle doğan özel mülkiyet ahlaki sorumluluklarla sınırlandırılır.
2. Zenginlik ve biriktirme, bireysel özgürlük değil, toplumsal yozlaşmanın sebebi olarak görülür.
3. Mülk edinmek değil, paylaşmak övülür.
4. Zengin-fakir ayrımı, imtihan düzleminde değerlendirilir; ama bu ayrımın kalıcı hale gelmesi ilahi düzene aykırıdır.
5. Bahçe sahipleri ve Karun kıssalarıyla mülkiyetin insanı nasıl yozlaştırabileceği gösterilir.
Şimdi Kur’an’da tarım, hayvancılık, mülkiyet, zengin-fakir ayrımı konularını işlerken çok önemli yer tutan kurban, beyt, ve hedy kavramlarını da dahil ederek bu süreci daha bütüncül şekilde analiz edelim. Bu üç kavram, sadece ritüel değil, toplumsal adalet, paylaşım ve bilinçli sorumluluk bağlamında değerlendirilmelidir.
---
1. KURBAN (قربان) – Yaklaşma ve Paylaşım Anlamı
Kur’an’da kurban, hayvan kesme ritüelinden çok daha geniş bir kavramdır:
“Onların ne etleri ne kanları Allah’a ulaşır; Allah’a ulaşacak olan sizin takvanızdır.”
(el-Hac 22:37)
Kelime analizi:
"len yenâlellâhe luhûmuhâ ve lâ dimâuhâ" → “onların etleri ve kanları Allah’a ulaşmaz”.
"velâkin yenâluhut takvâ minkum" → “ancak sizin takvanız ulaşır”.
Buradaki "yakınlaşma (qurb)" mecazi bir yakınlıktır: İnsan, Allah’a takvası ile yaklaşır. Etin paylaşımı, yoksullarla dayanışmadır. Bu yönüyle kurban, üretim sonrası servetin adil paylaşımını simgeler.
Kur’an’daki kurban örneklerinden biri:
“Onlara Âdem’in iki oğlunun haberini oku... biri kurban sundu, kabul edildi; diğeri sundu, kabul edilmedi...”
(el-Mâide 5:27)
Kabul edilen kurbanın sahibi, samimi olan, başkasını dışlamayan kişidir.
Bu, mülkiyetin niyet ve toplumsal içerik yönünden de değerlendirileceğini gösterir.
---
2. BEYT (البيت) – Ortak Değer ve Toplumun Vicdan Merkezi
Kur’an’da “beyt” yani Kâbe, sadece bir bina değil, insanların topluca yöneldiği ortak sorumluluk alanıdır:
“İnsanlar için kurulan ilk ev, elbette Mekke’deki mübarek ve âlemler için bir hidayet olan evdir.”
(Âl-i İmrân 3:96)
“li’n-nâs” → tüm insanlar için.
Yani beyt, belli bir zümrenin değil, toplumun ortak vicdan ve hak merkezidir.
Beyt, özellikle hedy (bağış hayvanları) ve salât (topluca öğütleşme) ile birlikte zikredilir. Bu yönüyle üretim, tüketim ve paylaşımın düzenlendiği simgesel merkezdir.
---
3. HEDY (الهدي) – Beyte Götürülen Paylaşım Sembolü
“...hedy hayvanları da belli bir vakte kadar sizin için faydalıdır. Sonra onları Beyt-i Atîk’e ulaştırmak gerekir.”
(el-Hac 22:33)
hedy: kurbanlık hayvanlar, ama amacı toplumsal paylaşıma sunmaktır.
"Beyt-i Atîk": özgürleştirici ev → yani adaletin ve eşitliğin simgesel merkezi.
Bu ayet, hayvancılıkla elde edilen zenginliğin sadece bireysel tüketim değil, beyte yönlendirilmiş sorumluluk olduğunu söyler.
Aynı surenin 36. ayeti:
“(Büyükbaş) hayvanları sizin için Allah’ın şeâirinden (sembollerinden) kıldık... onların etinden hem kendiniz yiyin hem de yoksula yedirin.”
(el-Hac 22:36)
Şeâirullah (شعائر الله): Allah’ın simgeleri → paylaşım ve sorumluluk ilkeleri.
Bu hayvanlar sadece mülkiyet değil, imanın toplumsal pratiği için vardır.
---
Bütünsel Değerlendirme
Kavram Anlam Sosyo-ekonomik Boyutu
Kurban Yakınlaşma Servetin adaletle paylaşımı
Beyt Ortak yönelim Toplumun hak ve sorumluluk merkezi
Hedy Bağış hayvanı Varlıklıların yoksullara karşı sorumluluğu
---
SONUÇ:
Tarım, hayvancılık ve üretime geçişle birlikte Kur’an:
1. Mülkiyeti mutlak değil, sınırlandırılmış bir emanet olarak görür.
2. Birikimi ve serveti, ancak paylaşım ve takva ile anlamlı kılar.
3. Beyt, kurban ve hedy kavramlarıyla üretimin kamusal sorumluluğa dönüşmesini vurgular.
4. Zengin-fakir farkı, sadece bireysel değil, ahlaki ve sistemsel bir sınav olarak değerlendirilir.
