Kur’an Dilinde “Vermek" Gizli İncelikleri

 

Kur’an’da “Vermek” Kavramı: İ‘tâ – Îtâ – Atâ

Giriş

Kur’an’da “vermek” fiili, farklı bağlamlara göre çeşitli kelimelerle ifade edilir. Bu kelimeler arasında en çok öne çıkanlar اِعْطَاء (i‘tâ), اِيْتَاء (îtâ) ve عَطَاء (atâ) sözcükleridir. Bu sözcükler, yalnızca eşanlamlı kelimeler olmayıp; aralarındaki ince nüanslar, Kur’an’ın anlam örgüsünde önemli işlevlere sahiptir.

Bu makalede, söz konusu üç kavram arasındaki farklar Kur’an ayetleri ışığında ele alınacak, hangi durumlarda hangisinin kullanıldığı ortaya konulacaktır.

---

1. İ‘tâ (اِعْطَاء)

“İ‘tâ” sözcüğü, kök anlamı itibariyle bir şeyi emanet veya geçici olarak değil, temlik ve devir yoluyla kalıcı biçimde verme anlamı taşır. Bu verme, aynı zamanda bir lütuf niteliği taşır; yani karşılıksızdır ve karşılık beklenmez.

Kur’an’daki Kullanımı

• Kevser Suresi (108/1):

  “إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ – Şüphesiz biz sana Kevser’i verdik.”

  Burada kullanılan i‘taynâke (biz verdik) ifadesi, Hz. Peygamber’e verilenin bir emanet değil, Allah’ın kalıcı ve karşılıksız bir lütfu olduğunu gösterir.

• Sad Suresi (38/39):

  “هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسَابٍ – İşte bu, bizim atamızdır. Dilediğine karşılıksız ver, dilediğini de esirgeme; hesapsızdır.”

  Burada geçen atâ, “i‘tâ” ile aynı kökten gelir ve Hz. Süleyman’a verilen imkânların bir lütuf ve kalıcı bir mülk olduğuna işaret eder.

Dolayısıyla “i‘tâ” kavramı, Allah’ın kullarına özel olarak bağışladığı, geri alınmayan ve karşılıksız nimetleri ifade etmektedir.

---

2. Îtâ (اِيْتَاء)

“Îtâ” ise, “i‘tâ” kavramını da kapsayan daha geniş bir anlama sahiptir. Bir şeyi vermekle kalmayıp, yol açarak, engelleri kaldırarak, getirerek veya ulaştırarak verme anlamını da içerir. Bu yüzden “îta”, bazen temlik ve lütuf anlamına gelirken bazen de görev, sorumluluk ve emaneti yerine getirme bağlamında kullanılır.

Kur’an’daki Kullanımı

• Hicr Suresi (15/87):

  “وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ – Biz sana tekrarlanan yedi ayeti ve yüce Kur’an’ı verdik.”

  Burada kullanılan âteynâke fiili, Hz. Peygamber’e verilenin hem bir lütuf hem de bir görev olduğunu ifade eder. Zira Kur’an, hem ilahî bir nimet hem de peygamberliğin merkezinde yer alan bir sorumluluktur.

• Bakara Suresi (2/83, 2/177, 2/267 vb.):
  “Mala infak etmek” anlamında sık sık îtâ kelimesi geçer. Bu bağlamda îtâ, bir sorumluluk ve görev olarak “vermek” demektir.

Dolayısıyla, îtâ kavramı hem “lütuf” hem de “sorumlulukla verilen emaneti ulaştırmak” anlamlarını bir arada taşır.

---

3. Atâ (عَطَاء)

“Atâ” kelimesi, özellikle kerem, bolluk ve karşılıksız bağış anlamını öne çıkarır. Daha çok Allah’ın özel lütfu bağlamında kullanılır.

Kur’an’daki Kullanımı

• Sad Suresi (38/39):
  Hz. Süleyman’a verilen mülk ve imkânların “atâ” olarak nitelendirilmesi, bu bağışın Allah’ın doğrudan lütfu olduğunu, görevsel değil mülk ve güç anlamında kalıcı bir nimet olduğunu gösterir.

• İsrâ Suresi (17/20):

  “Her birine, Rabbinin atâsından (bağışından) veririz...”

  Burada “atâ”, hem müminlere hem inkârcılara verilen dünyevî nimetlerin Allah’ın lütfu olduğuna işaret eder.

“Atâ” böylece “i‘tâ” ile aynı kökten gelir, fakat daha çok Allah’ın bolca, hesapsızca verdiği bağışları ifade eder.

---

Sonuç

Kur’an’daki “vermek” fiilleri, nüanslarıyla birlikte ilahî iradenin farklı yansımalarını ortaya koyar:

• İ‘tâ (اعطاء): Karşılıksız, kalıcı ve lütuf kabilinden verme. (Kevser 1; Sad 39)

• Îtâ (ايتاء): Hem lütuf hem de görev ve sorumluluk içeren verme. (Hicr 87; Bakara 177)

• Atâ (عطاء): Özellikle Allah’ın kerem ve bağışını vurgulayan verme. (Sad 39; İsrâ 20)

Bu ayrım, Kur’an’daki kelime seçimlerinin tesadüfî olmadığını, her kelimenin kendi bağlamında özel bir anlam yüklediğini göstermektedir. Hz. Peygamber’e verilen Kevser’in “i‘tâ” ile; Kur’an’ın ise “îtâ” ile ifade edilmesi, bu inceliğin en açık örneklerindendir. Aynı şekilde Hz. Süleyman’a verilen mülk ve imkânların “atâ” ile belirtilmesi de bu nüansı tamamlar.