💬 İsimlendirme Üzerinden Kur’an Okuması
Kur’an’da İsimlendirme (Tesmiyye) Üzerine
Kur’an, dilin en temel işlevlerinden biri olan isimlendirme (tesmiyye) olgusunu sadece bir etiketleme aracı olarak değil, aynı zamanda bilgi üretimi, anlam inşası ve ontolojik yönelim açısından da son derece derin bir zeminde ele alır. Kur’an’da “isim” (ism) kavramı, yalnızca nesnelere verilen adları değil, aynı zamanda bir varlığın kimliğini, işlevini ve yaratılış amacını da içerir. Bu nedenle Kur’an’daki isimlendirme pratikleri, insanın evrendeki konumunu ve sorumluluğunu anlamak açısından merkezi bir öneme sahiptir.
UYARI / HATIRLATMA
Bu metinlerde yer alan görüş, yorum ve çıkarımlar, beşerî çabanın bir ürünüdür.
Lütfen her ifadeyi Kur’an’ın bütünüyle değerlendirin; ayetlerin rehberliğinde tartın, ölçün ve doğrulayın. Hakikatin tek ölçüsü Allah’ın kitabıdır. Yanlış varsa bize, doğru varsa Allah’a aittir.
1. İsmin Ontolojisi ve “Bi’sm-i Rabbik” Emri
Kur’an’da ilk inen vahiy olan Alak Suresi, “İkra’ bi-smi rabbike ellezî halak” (Oku! Seni yaratan Rabbinin ismiyle) (Alak 96:1) buyruğuyla başlar. Burada “Rabbinin ismiyle oku” ifadesi, okumanın yalnızca zihinsel bir faaliyet olmadığını, aynı zamanda varlıkları Allah’ın yaratma düzeni ve amacı doğrultusunda anlamaya yönelik bir bilinç hali olduğunu gösterir.
“İsimle okumak”, Allah’ın yaratmaya yüklediği anlamı kavramak demektir. Bu yönüyle “isim”, varlık ile anlam arasındaki bağdır.
2. İsim Öğrenme: Âdem Kıssasında Tesmiyye
Bakara Suresi’nde Âdem’in meleklerden üstün kılınmasının gerekçesi, Allah’ın ona “esmâ”yı (isimleri) öğretmesidir:
> “Allah, Âdem’e bütün isimleri öğretti…” (Bakara 2:31)
Bu ayetteki “esmâ” sadece rastgele nesne adları değil, şeylerin mahiyetlerini kavrama ve onları temsil edecek kavramlarla anlamlandırma yetisidir. Meleklerin “biz sadece senin bize öğrettiklerini biliriz” demesi (2:32), bilgi edinme kapasitesinin sınırlı olduğu anlamına gelirken; Âdem’in isimleri söylemesi, bilinçli, anlam üreten ve sorumluluk sahibi bir varlık oluşunun göstergesidir. Buradaki isimlendirme, aynı zamanda hilafet yetkisinin epistemolojik temellendirmesidir.
3. Şirk ve İsim Uydurma: Anlamın Tahrifi
Kur’an’da şirk koşanların eleştirildiği yerlerden biri, onların Allah’a ve diğer varlıklara “uydurulmuş isimler” (esmâen semmeytumuha) izafe etmeleridir:
> “Bu, sizin ve atalarınızın uydurduğu isimlerden başka bir şey değildir; Allah onlar hakkında bir delil indirmemiştir…” (Necm 53:23)
Burada uydurulmuş isimler, aslında gerçekliği olmayan kavramlar üretmek ve onları hakikatin yerine koymak anlamına gelir. Yani sadece bir etiketleme değil, sahte bir anlam dünyası inşa etme söz konusudur. Bu bağlamda Kur’an, her ismin bir “bilgi” ve “delil” ile temellendirilmesi gerektiğini vurgular. Aksi hâlde isimlendirme, hakikati örtme aracına dönüşür.
4. Allah’ın Güzel İsimleri: “Esmâü’l-Hüsnâ”
Kur’an, Allah’a ait olan isimlerin güzel (hüsnâ) olduğunu bildirir:
> “En güzel isimler Allah’ındır. O halde O’na o isimlerle dua edin…” (A’râf 7:180
Bu ayet, isimlerin sadece tanımlayıcı değil, aynı zamanda yönlendirici olduğunu ortaya koyar. Esmâü’l-Hüsnâ, insanın ahlaki inşasında bir modeldir. Allah’ın isimlerini tanımak, O’nun iradesini ve adaletini kavramak ve kendi yaşamına da bu isimlerin (rahmet, adalet, hikmet) izlerini taşımaktır.
5. İsmin Kimlik ve Görevle İlişkisi
Kur’an’da peygamber isimleri ve kavim isimleri de dikkat çekicidir. Hz. İbrahim’in ismi “çokça sınanan ve teslim olan” anlamına gelirken, “Müslim” ismini ilk kullanan da odur (Hac 22:78). Bu, ismin bir aidiyet ve bilinç beyanı olduğunu gösterir. Aynı şekilde "Yahudi", "Nasrani" gibi isimler de Kur’an’da tarihsel ve ideolojik kimlikler bağlamında kullanılır.
Kur’an’da isim, sadece çağırma veya ayırt etme aracı değildir. Her isim bir sorumluluk, bir anlam ve bir çağrıdır.
---
Kur’an’da isimlendirme (tesmiyye), dilin en temel eylemlerinden biri olarak sadece semantik değil, aynı zamanda epistemolojik, ahlaki ve ontolojik bir süreçtir. Allah’ın öğrettiği isimler, insanı bilgiye ve anlamaya yönlendirirken; insanların uydurduğu isimler, hakikati saptırma ve yozlaştırma aracı olabilir. Kur’an, “ad verme”nin sadece bir etiketleme değil, bir dünya kurma biçimi olduğunu ve bu yüzden her ismin adalet, hikmet ve hakikat ile uyumlu olması gerektiğini öğretir.
