Kurban: İbrahim Nebî’nin Talebi

Kur’an’a Göre Kurban: İbrahim Nebî’nin Talebi ve İnzal Kavramının Yanlış Anlaşılması

1. Giriş

Kur’an kıssaları, insanlık tecrübesini vahyin ışığında açıklayan temsili anlatılardır. Bu kıssalardan biri de Hz. İbrahim’in “kurban” olayıdır. Geleneksel anlatımda, İbrahim’in rüyasında oğlunu boğazladığı, Allah’ın ise gökten bir koç indirdiği kabul edilir. Bu anlayış, Sünnî ve Şiî mezheplerin halk inançlarında şekillenmiş, “kurban” ibadetini tarihsel-mitik bir rivayet üzerinden temellendirmiştir. Oysa Kur’an’a göre olay çok daha farklıdır.

2. İbrahim’in Talebi: İbadet Usullerinin Öğretilmesi

Kur’an, İbrahim’in Rabbinden sürekli olarak ibadet yollarının ve kulluk usullerinin öğretilmesini istediğini aktarır:

 “Bize ibadet yollarımızı (menâsik) göster…” (Bakara 2/128).

İbrahim’in endişesi, Rabbine nasıl kulluk edileceğini, hangi yollarla yakınlaşılacağını doğru öğrenmekti. Bu yoğun arayış ve teslimiyet hâli rüyasına da yansımış, sembolik bir şekilde “oğlunu kurban etme” rüyası görmüştür (Saffât 37/102).

3. Rüya ve Sınavın Mahiyeti

Kur’an’da rüyalar mutlak hüküm koyucu değildir, bilakis birer sembolik tecrübedir. Yusuf Suresi’nde rüyaların tabirle açıklanması (Yusuf 12/6, 12/100) bu duruma örnektir. İbrahim’in rüyası da literal bir emir değil, kulluk bilincinin zirvesine işaret eden sembolik bir sınavdır.

Oğlunu kurban etmek, öz benliğinden, geleceğinden ve en değerli varlığından Allah için vazgeçmeyi temsil eder. İbrahim ve oğlu bu teslimiyet sınavını geçince Allah, “büyük bir fidye” (Saffât 37/107) ile onu ödüllendirmiştir. Burada “fidye” kelimesi, koç şeklinde bir hayvan değil; İbrahim’in yerine insana yakışır bir ibadet biçimi olan “kurban sunumunun usulü”dür.

4. İnzal Kavramının Yanlış Yorumu

Klasik anlayışta anlatılan “gökten koç indirildi” rivayeti, inzal kavramının yanlış yorumlanmasından kaynaklanmaktadır. Kur’an’da inzal:

• Elbise inzali → Allah’ın insanlara örtünmeyi ve süsü nimet olarak sunması (A‘râf 7/26).
• 
  
• Demir inzali → İnsanlığın faydasına, güç ve savunma imkânı olarak demirin hizmete verilmesi (Hadîd 57/25).
• 
  
• Hayvanlar → İnsanlara rızık ve hizmet için yaratılıp sunulması (Nahl 16/5-8).

Dolayısıyla “inzal” kelimesi “gökyüzünden fiziksel olarak inmek” değil, nimetin kullanım ve istifade için insana sunulması anlamındadır. İbrahim kıssasındaki “fidye” de bu bağlamda, hayvanların kurban olarak sunulması usulünün insana öğretildiğini ifade eder.

5. Rivayet Dinine Eleştiri

Sünnî ve Şiî gelenekteki “gökten koç indi” inancı, Kur’an’ın dilsel mantığına ve kıssa anlatımına aykırıdır. Bu tür mitik anlatılar, İslam sonrası dönemde eski Mekke’nin müşrik dini unsurlarıyla birleşmiş, kurban ibadeti de şekilsel bir ritüele indirgenmiştir. Oysa Kur’an kurbanı, kan akıtma veya et yedirme ibadeti değil, Allah’a takvayla yakınlaşma vesilesi olarak tanımlar:

 “Onların ne etleri ne de kanları Allah’a ulaşır. O’na ulaşacak olan sizin takvanızdır.” (Hac 22/37).

6. Sonuç

İbrahim’in rüyası, Allah’a mutlak teslimiyetin sembolik bir sınavıdır. Burada “fidye” olarak öğretilen şey, gökten inen koç değil, insanın sahip olduğu nimetlerden Allah’a kulluk bilinciyle sunum yapma usulüdür. Kur’an’daki inzal kavramı, rivayet dininin sandığı gibi fiziksel bir iniş değil, nimetlerin istifadeye sunulmasıdır. Dolayısıyla kurban, Kur’an’da öze indirgenmiş bir kulluk biçimidir; mitik ve rivayetçi yorumlarla bağını koparmak gerekir.