Putların Üzerindeki Ayak İzleri

 

Putların Üzerindeki Ayak İzleri

Her insanın putları var mı?

Eğer putu, “sıkı sıkıya bağlanılan, kendisinden beklenti duyulan ve savunulan şey” olarak tanımlarsak, evet, hepimizin bir ya da birkaç putu var demektir. Putlaştırma ise hemen her şeye yöneltilebilir: Kur’an, bir kişi, para, mal, mülk, bir düşünce, bir ideoloji, hatta bir siyasi parti…

İbrahim’in Put Tanımı

İbrahim Peygamber’in örneğinde de buna benzer bir put tarifi karşımıza çıkar. Buradaki can alıcı nokta “savunma” ve “sığınma” duygularıdır.

İbrahim, kavmine şöyle der:

“Kendinizi adadığınız bu putlar da neyin nesidir? Siz ve atalarınız apaçık bir yanılgı içindesiniz.” (Enbiyâ 21/52-54)

Tepkiler dikkat çekicidir: Normalde sakin davranan insanlar, putlarına zarar verildiğinde İbrahim’i ateşe atacak kadar gözü dönmüş hale gelirler.

Ayak İzi Mecazı

İbrahim örneği, insanın psikolojisine dair güçlü bir işaret içerir. Tartışmalar sırasında bir anda karşı tarafın normalde yapmayacağı davranışlar sergilediğini görebiliriz. Bu durum, onun “putlarından birinin üzerine bırakılan bir ayak izi”dir.

İşte bu noktadan sonra tartışma iki taraf için de tehlikeli bir hâl alır.

Bir puta masumca bırakılan ayak izi aslında çok çekicidir. Çünkü bastığınız put, sizin putunuza tam zıt bir yerdedir. Her bıraktığınız iz, kendi putunuzu daha çok cilalamanıza vesile olur. Aynı şekilde, putu kirlenen taraf da kendi putunu parlatmak ve karşı tarafa iz bırakmak için daha fazla çaba harcar. Bu yarışın sonu ise kaçınılmaz olarak ateşe çıkar…

İbrahim’in Farkı

İbrahim’in tartışma yönteminin övülmesi önemli bir noktayı işaret eder: İbrahim’in bir putu yoktu.

O, sadece ayak izleri bırakan; fakat kendi üzerinde ayak izi bulunmayan bir bilgeydi.

İki Tartışma Tarzı

Buradan iki farklı tartışma yöntemi çıkıyor:

1. Her iki tarafın da putlarının olduğu tartışma:
   Bu, aslında her iki tarafın da yanlış yönde olduğunu gösterir. Çünkü Kur’an’ın öğütlerinde Allah’ın bile putlaştırılması söz konusu değildir.

2. Taraflardan birinin putunun olmadığı tartışma:
   Bu, Kur’an’ın işaret ettiği doğru yönteme daha yakındır. Çünkü put edinmeyen kişi, hiçbir tartışmada bir putu savunmak zorunda kalmaz. Dolayısıyla tezini daha açık, anlaşılır ve sakin biçimde ortaya koyabilir.

Bir Çıkarım

O hâlde şöyle bir sonuç söylenebilir mi?

Bir tartışmada taraflar öfkeleniyor veya tartışmadan uzaklaşıyorsa “putlar kirleniyor” denilebilir.

Kur’an’ın Tartışma Üslubu

Kur’an, tartışmaların üslubuna dair daima hikmet ve güzelliği öğütler:

• “Kullarıma söyle: en güzel şekilde konuşsunlar. Şeytan aralarını bozar. Şeytan, insanın apaçık düşmanıdır.” (İsrâ 17/53)

• İbrahim’in tartışma yöntemi:

  • Putları kırdı, sadece en büyüğünü bıraktı (Enbiyâ 21/58).

  • “Belki o büyükleri yaptı, konuşabiliyorsa sorun onlara” dedi (21/63).

  • Onlar vicdanlarına dönüp “Gerçekten biz haksızız” dediler (21/64).

  • Sonra tekrar eski kafalarına döndüler (21/65).

İşte Kur’an’ın bize işaret ettiği yöntem: Putlara değil, hakikate odaklanmak; tartışmayı öfke değil, hikmetle yürütmek.