Hayatın Tamamlanışı ve Sosyal Islah

 

VEFA – VEFFÂ – VEFAT

1. Kök ve Anlam Alanı

“Vfy” sözcüğü, Arapçada “tastamam verme, eksiltmeden yerine getirme, bir şeyi en üst mertebeye ulaştırma, şerefli, yüksek, üstün ahlak” anlamına gelir. Bu kök, “غدر (ğadr)” yani “ahde vefasızlık, ihaneti”n zıttıdır.

Buna göre:

• Vefâ: Sadakat, ahdi tastamam yerine getirmek.

• Veffâ: Hakkı eksiksiz ödemek, tastamam gerçekleştirmek.

• Vefât: Ömrün eksiksiz tamamlanması, canın alınması.

---

2. Vefat Kavramı

“Vefât (وفاة)” sözcüğü, “vefâ” kökünden gelir. Ölümün bu kelimeyle ifade edilmesi, Allah’ın insana verdiği ömrü senesi, ayı, günü, dakikası ve saniyesiyle eksiksiz yaşatmasındandır.

Kur’an’da “vefat” sadece “vfy” kökünden türeyen fiiller ile gelir. Faili de Allah, melekler, elçiler ya da melekü’l-mevttir.

İlginç Nokta:

Bazı ayetlerde “teveffâ” fiilinin faili “mevt (ölüm)” olarak geçer. Bu durumda ifade, “ölüm onları öldürünceye kadar” gibi garip bir anlama bürünür. Bu, “mevt” kelimesinin tek boyutlu (sadece ‘hayatın sonu’) anlaşılmasından doğar.

---

3. Mevt (Ölüm) Kavramı

Sözlüklerde “mevt (ölüm)” sadece hayatın zıddı değil, “sükûn ve hareketsizlik” anlamına da gelir.

• Rüzgâr dinince “rüzgâr öldü.”

• Şarap kaynaması bitince “şarap öldü.”

• İnsan uyuklayınca “kişi öldü.”

• Ateşin koru söndüğünde “ateş öldü.”

• Su toprakta kaybolduğunda “su öldü.”

Ayrıca mecaz olarak: yoksulluk, zillet, cahillik, yaşlılık, düşkünlük, çaresizlik hep “ölüm” olarak nitelenir.

📌 Bu bakımdan bazı ayetlerde “ölüm” → sosyal, ruhsal, ahlaki çöküş ve bilinçsizlik anlamındadır (Fâtır/9; Rûm/19, 52; En’âm/122).

---

4. Teveffâ – Mevt İlişkisi

Eğer “teveffâ”yı “bir şeyi en üst mertebeye ulaştırmak, tastamam yapmak” şeklinde;

“mevt”i ise “zillet, cahillik, düşkünlük, sıkıntılı hâl” olarak anlarsak, ayet şöyle açılır:

“Bu zillet, cahillik, düşkünlük hâli onları üst mertebeye ulaştırana, şerefli, yüksek, üstün ahlak sahibi yapıncaya kadar…”

Buradaki mana ölümden çok, ıslah, dönüşüm ve terbiyeyi ifade eder.

---

5. Sosyolojik Boyut

Nisâ 15. ayette geçen ifade “fuhuş suçları” bağlamında gelir.

• Dört şahidin varlığı → suçun toplumsal yönüne işaret.

• Kadınların evlerde tutulması → rehabilitasyon ve korunma anlamında.

• “Fil-büyût” (evlerde) denilip “fi-büyûtihinne” (kendi evlerinde) denilmemesi → kişisel değil, toplumsal kurum/rehabilite merkezlerini işaret eder.

Erkek ve kadın için farklı tedbirlerin getirilmesi de, İslam’ın kadını “ana, hars (geleceğin kültür taşıyıcısı)”, erkeği ise “kavvâm (geçim sağlayıcı)” olarak görmesinden kaynaklanır.

---

6. Enteresan Tespitler

• “Vefât” kelimesi sadece biyolojik ölümü değil, bilinç alma, uykuda ruhun alınması, insanın hayatının tastamam tamamlanması gibi çok boyutlu süreçleri kapsar.

• “Mevt” kelimesi yalnızca ölüm değil; cahillik, zillet, sefalet gibi sosyal ölümleri de ifade eder. Kur’an’da birçok yerde “ölümden diriliş” → aslında bilinçlenme ve yeniden inşa metaforudur.

• “Teveffâ” fiilinin faili bazen Allah, bazen melek, bazen de “mevt”tir. Bu, ölümün bir çok-etkenli süreç olduğunu; biyolojik, psikolojik, sosyolojik boyutlarıyla birlikte kavrandığını gösterir.

• Kur’an’ın vefâ, veffâ, vefât kavramlarını aynı kökten üretmesi, hayat – ahlak – ölüm arasındaki bağı netleştirir:

  • İnsan → vefâ ile sözünü yerine getirir.

  • Allah → veffâ ile herkesin karşılığını tastamam verir.

  • Hayat → vefat ile eksiksiz tamamlanır.