Kurumsallaşan Din Sanayisi 🏭

 

🏭 DİN ORGANİZE SANAYİSİ

Kurumsallaşan Din Sanayisi ve “صنع (san‘a)” Kavramı Üzerine Kur’ânî Tahlil

---

Giriş: Din ve Kurumsallaşma

Günümüzde pek çok ülkede din işleri, devlet işlerinden ayrılmıştır. Bu ayrışma, zamanla kurumsallaşan bir “din sektörü”nün oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bu sektör, din adına üretilen yapay söylemlerle toplumu Allah’ın değil, çoğu zaman kendi çıkarlarını gözeten güçlerin arzusu doğrultusunda şekillendirmektedir.

Din, ritüellere indirgenmiş ve hayatın asli alanlarından dışlanmış; ekonomi, hukuk, eğitim gibi alanlardan soyutlanmıştır. Bu yapı, özellikle din adamlarının Kur’ân kavramlarını tahrif ederek Allah’ın murad ettiği anlamlardan saptırmasıyla kendini göstermektedir. Bu şekilde toplum, Kur’ân dışı bir “din” ile biçimlendirilmektedir. Furkan 30’da olduğu gibi:

“Ve elçi der ki: Rabbim! Benim kavmim bu Kur’an'ı mehcur (terk edilmiş) bir hale getirdi.”

---

Din Tüccarlığı ve “Din Sanayi” Olgusu

Kurumsallaşmış din yapısında bazı kişiler, din üzerinden geçim sağlayan tüccarlara dönüşmüştür. Bu kişiler:

• Görüşlerini kitaplaştırıp pazarlamakta,

• “Maneviyat”ı ücret karşılığı satmakta,

• Toplumu kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmektedir.

Bu durum, dinin evrensel ve değişmeyen özünü bozmakta; İslam’ın Hz. Muhammed, Hz. İbrahim, Hz. Musa ve Hz. İsa gibi peygamberlere gönderilen hak din olarak kalıcılığını zedelemektedir. Tarihsel olarak, Yahudi ve Hristiyan toplumlarında da benzer bir dinin kurumsallaşması ve ticarileşmesi gözlemlenmiştir.

---

“صنع (San‘a)” Kavramının Kur’ânî Anlamı

Kur’ân’da sıkça geçen صنع kökü, çoğu zaman “yapmak” olarak çevrilse de, anlamı çok daha derindir. Temel unsurları şunlardır:

• Bilinçli üretim

• Süreklilik arz eden iş

• İnşa etme, emek ve bilgi isteyen süreç

• Eğitici ve sanatkârane faaliyet

Bu yönüyle صنع, sıradan bir fiil bildiren فعل kavramından ayrılır. İbn Haldun’a göre bu ayrım, üretimin kalitesi ve niyeti açısından önemlidir.

---

Kur’ân’da “صنع” Örnekleri ve Tahlili

1. Ankebût 45

“…Allah, sizin yapmakta (تَصْنَعُونَ) olduğunuz her şeyi bilir.”

• Buradaki “tasna‘ûn” kişinin içselleştirdiği, sürekli yaptığı, karakterleşmiş işleri ifade eder. Dine yapılan vahiy dışı eklemeler de bu kapsama girer.

2. Mâide 14

“…Allah, onların yaptıkları san‘atları (يَصْنَعُونَ) onlara haber verecektir.”

• Nasranilerin dine eklediği insan yapımı öğretiler, kendi elleriyle ürettikleri san‘at olarak tanımlanır.

3. Neml 88

“…Bu, Allah’ın san‘atıdır (صُنْعَ). O, sizin yaptıklarınızdan (تَفْعَلُونَ) da haberdardır.”

• Ayette Allah’ın san‘a’sı (kalıcı, kusursuz) ile insanın fiili (geçici, eksik) karşılaştırılır.

4. Nûr 30

“…Allah onların ne üretmekte olduklarından (يَصْنَعُونَ) haberdardır.”

• Düzenli ve karakterleşmiş üretim, yalnızca ahlaki değil, dinî boyutta da geçerlidir.

5. Kehf 104

“Onlar ki dünya hayatında yaptıkları san‘at boşa gitmiştir ama kendilerini güzel işler yaptıklarını sanırlar.”

• Vahye dayanmayan dinî üretimler, ahirette geçersiz sayılır.

6. Tâ-Hâ 39

“…Seni nezaretim altında yetiştireceğim (لِتُصْنَعَ).”

• Musa’nın vahiy temelli yetiştirilmesi gerçek bir san‘a örneğidir; Kur’ân dışı sistemler buna dahil değildir.

7. Hûd 38

“Nuh gemiyi yapıyordu (يَصْنَعُ)…”

• Nuh’un Allah’ın emrine uygun üretimi, doğru ve geçerli san‘a örneğidir.

---

Sonuç: Vahiy Dışı Din Sanayi Üretimleri Geçersizdir

Kur’ân, dine vahiy dışı yapılan her türlü eklemeyi “san‘a” kavramıyla tanımlar. Bu üretimler:

• Süslü, sistematik veya etkileyici olabilir,

• Nesiller boyu aktarılabilir,

• Ancak Allah’a göre geçerli sayılmaz.

Özellikle kurumsal yapılar, din adına üretim yaparak kendi “rab” konumlarını pekiştirmektedir (bkz. Tevbe 31, Âl-i İmrân 64). Hakikate ulaşmanın yolu, her zaman vahiy temelli ve Kuran’a arz edilen üretimdir. Aksi takdirde, yapılan işler Kehf 103-104’te belirtildiği gibi, ahirette boşa gider.

“De ki: Amelleri bakımından en çok ziyana uğrayanları size haber vereyim mi? Onlar ki dünya hayatında bütün çabaları boşa gitmiştir; fakat onlar, güzel işler yaptıklarını zannederler.”

---

Kapanış

Din adına yapılan her üretimin kaynağı ve kalıcılığı sorgulanmalıdır:

• Vahiy temelli mi?

• İnsan yapımı mı?

Kur’ân merkezli bir yaklaşım, insanı arınmaya ve hakikate yaklaştırır. Dine dair yapılan her üretimin (san‘a) meşruiyeti, yalnızca bu ölçüte göre değerlendirilmelidir.

UYARI / HATIRLATMA

Bu metinlerde yer alan görüş, yorum ve çıkarımlar, beşerî çabanın bir ürünüdür.

Lütfen her ifadeyi Kur’an’ın bütünüyle değerlendirin; ayetlerin rehberliğinde tartın, ölçün ve doğrulayın. 

Hakikatin tek ölçüsü Allah’ın kitabıdır. Yanlış varsa bize, doğru varsa Allah’a aittir.

Diğer kategorize edilmiş yazılarımıza aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz

• 🗝 KONU BAŞLIKLARI 🔻