Münafıkları Biz Bilir miyiz?

1. Giriş

Kur’an, insanın iman ve nifak arasında sürekli bir imtihan hâlinde olduğunu bildirir. Bu bağlamda münafıklık, tarih boyunca sadece Hz. Peygamber döneminde kalmış bir olgu değil, her çağda tekrarlanan bir durumdur. Fakat asıl mesele şudur: Münafıkları kim teşhis eder? İnsanlar mı, yoksa yalnızca Allah mı?

2. Kur’an’ın Açık Tavrı

Tevbe Suresi 101. ayet bu soruya doğrudan cevap verir:

“Çevrenizdeki bedevîlerden birtakım münafıklar vardır. Medine halkından da münafıklıkta direnenler var ki sen onları bilmezsin. Biz onları biliriz...”

Bu ayette üç temel nokta vardır:

1. Münafıkların bir kısmı görünürde Müslümandır, fakat içten inkâr ederler.

2. Nebi’nin bile onları tanıyamadığı açıkça ifade edilmiştir.

3. Gerçek bilgiyi yalnızca Allah bilir; çünkü kalplerdekini gören yalnızca O’dur.

Dolayısıyla, herhangi bir insanın –ister peygamber sonrası âlim olsun, ister hadis derleyicisi– “kim münafıktır, kim değildir” diye kesin konuşması Kur’an’a göre mümkün değildir.

3. Hadis Rivayetlerinin Güvenilirlik Sorunu

Buhârî, Müslim gibi muhaddisler, rivayetleri toplarken “râvîlerin güvenilirliğini (sika oluşunu)” kendi dönemlerindeki ölçütlere göre değerlendirmişlerdir. Ancak bu ölçütler:

• Râvînin ahlâkî olarak dürüst bilinmesi,

• Hafızasının güçlü olması,

• Toplumda güvenilir biri sayılması gibi insanî gözleme dayalı kriterlerdir.

Oysa Kur’an, kalplerde olanı kimsenin bilemeyeceğini ve nifakın gizli bir hastalık olduğunu vurgular (Bakara 10). Dolayısıyla, hadisçiler râvîlerin “dış görünüşte güvenilir” olduklarını belirlemiş olabilirler ama onların gerçekten münafık olup olmadıklarını bilemezler.

4. Din Kaynağı Meselesi

Kur’an defalarca kez “dinin tek kaynağının kendisi olduğunu” vurgular.

• Nisâ 87: “Allah’tan daha doğru sözlü kim vardır?”

• En‘âm 114: “Allah’tan başka hakem mi arayayım? Size kitabı ayrıntılı olarak indiren O’dur.”

• Zuhruf 44: “Doğrusu bu Kur’an, sana ve kavmine bir öğüttür. Ondan sorumlu tutulacaksınız.”

Bu ifadeler, vahyin kendisinin din adına tek ölçü olduğunu açıkça ortaya koyar. Nebi’nin görevi de yalnızca vahyi tebliğ etmek ve açıklamaktır; onun ötesinde gaybî bilgiye sahip olması söz konusu değildir (En‘âm 50, Ahkâf 9).

5. Sonuç

• Münafıkları teşhis etmek, insanın gücü dahilinde değildir; bu bilgi yalnızca Allah’a aittir.

• Peygamber bile münafıkları bilemezken, hadis derleyicilerinin râvîlerin iç dünyalarını mutlak olarak bilmiş olmaları mümkün değildir.

• Dolayısıyla dinin asıl kaynağı ve güvenilir ölçütü yalnızca Kur’an’dır. İnsan ürünü kaynaklar, Kur’an’ın onayladığı ölçüde değerlidir; fakat asla bağımsız bir otorite olamaz.

6. Değerlendirme

Bugün din adına en çok ihtiyaç duyulan şey, “kesin bilgi” ile “zannî bilgi”yi ayırmaktır. Kur’an kesin bilgidir, Allah’ın kelâmıdır. Rivayetler ise tarihî ve insanî aktarımlardır. Onları mutlaklaştırmak, Kur’an’ın çizdiği sınırları aşmaktır. Münafıklık meselesi, bu ayrımı kavramak için en çarpıcı örneklerden biridir.