Kenarda Duran İnanç 🌙
🌙 Kenarda Duran İnanç ve Koşullu Bağlılık
Hac Sûresi'nin 11. ve 12. ayetleri, insanın koşullu inanç ile kurduğu ilişkinin derin bir psikolojik portresini sunar.
Ayetler, Allah’a "kenarda durarak" (على حرف) ibadet eden, menfaati esas alan, zorlukla karşılaşınca yüz çeviren ve sonunda kendisine fayda ya da zarar veremeyecek nesnelere yönelen bir insan tipini tasvir eder.
Bu çalışma, Kur'an'ın kavramsal bütünlüğü ve modern psikoloji disiplininin sunduğu kavramlar (kaçınmacı bağlanma, haz odaklı motivasyon, dayanıklılık yanılgısı) ışığında bu davranış örüntüsünü analiz etmeyi ve Kur'an'ın psikolojik dayanıklılık konusundaki evrensel uyarısını ortaya koymayı amaçlamaktadır.
1. İnanç-Psikoloji İlişkisi
Kur’an-ı Kerim, insan davranışının ardındaki ritüelistik eylemlerden çok, bu eylemlere kaynaklık eden psikolojik motivasyonları merkeze alır.
Hac Sûresi 11–12. ayetler bu bağlamda, inancı; yalnızca bir söylem ya da ritüel seti üzerinden değil; kişilik yapısı, duygusal dayanıklılık, kimlik bütünlüğü ve varoluşsal merkezlenme gibi psikolojik eksenler üzerinden değerlendirir.
Metinde ele alınan kişi, inancı merkezine almayan; aksine onunla güvenli ve mesafeli bir sınırda ilişki kuran, riskten kaçınan bir prototiptir. Bu profil, her dönemde gözlemlenebilecek, inancı araçsallaştıran modern bireyin de bir yansımasıdır.
2. Kenarda Durma Psikolojisi: Alâ Harf ve Kaçınmacı Bağlanma
Ayetin merkezindeki ifade olan عَلَىٰ حَرْفٍ (alâ harf), "kenar, uç, istikrarsız zemin" anlamına gelir. Bu terim, inançla kurulan bağın içselleşmemiş ve kararsız olduğunu gösterir. Bu kişinin inançla ilişkisi:
- İçselleştirilmiş bir taahhüt yerine, dışsal bir formalite seviyesindedir.
- Merkeze değil, varoluşsal kıyıya yerleşmiştir.
- Riskten kaçınan ve koşullu bir teslimiyet geliştirmiştir.
Modern psikolojide bu, kaçınmacı bağlanma stiliyle paralellik gösterir; birey, bağlanmanın getireceği zorluk ve sorumluluklardan kaçınarak, inancı varoluşsal bir yaşam biçimi değil, pragmatik bir araç olarak algılar.
3. İyilikte Mutmain Olma: Haz Odaklı İnanç ve Koşullu Motivasyon
Ayetin ifadesiyle, bu kişi “iyilik (refah, rahatlık) gelince mutmain olur.” Bu durum, inancın ödül merkezli, yani haz odaklı bir zemin üzerine inşa edildiğini gösterir.
- İnanç, duygusal tatmin ve konfor arayışına indirgenmiştir.
- Dini bağlılık, ancak menfaat sağladığı sürece sürdürülür.
- İman, amaç değil, araçtır.
Bu psikolojik yapı, koşullu motivasyon olarak adlandırılabilir. Kişi için din, işler yolunda gittiği sürece geçerli olan bir sigorta poliçesi niteliğindedir. Merkezde inanç değil, kişisel menfaat yer alır.
4. Sınav Gelince Yüzüstü Dönmek: Psikolojik Dayanıklılığın Çöküşü
Ayetin devamında, bir fitne (sarsıntı, kriz, şüphe veya zorluk) geldiğinde kişinin “yüzüstü döndüğü” belirtilir.
Bu, açık bir duygusal ve psikolojik dayanıklılık eksikliğini işaret eder.
- Dayanıklılık düzeyi düşüktür; stresle başa çıkma becerisi zayıftır.
- Bilişsel tutarsızlık yaşanır; kriz anında anlam sistemi (inanç) çöker.
- İnanç, derin bir kimlik unsuru değil, kırılgan bir duygusal destek mekanizmasıdır.
Zorluk, bu kişiyi inancın dışına itmez; aksine, başından beri sağlam bir şekilde içinde olmadığı "kenar" pozisyonuna geri döndürür.
5. Fayda veya Zarar Vermeyen Şeylere Yöneliş: Sahte Güven Arayışı
Hac 12. ayet'de anlatılan, Allah'tan kopan bireyin boşalan güven alanını doldurma ihtiyacına işaret eder. Bu kişi, güç üretmeyen veya kendisine ne fayda ne de zarar verebilecek sahte güven nesnelerine yönelir.
- Güven nesneleri: Otoriteler, ritüel nesneleri, ekonomik statü, başarı sembolleri...
- Bu eğilim, modern psikolojideki dışsal kontrol odağı ve kontrol yanılsaması mekanizmalarıyla açıklanabilir.
- Kişi, kendi ürettiği sembollere teslim olarak akıl ve bilinç merkezini terk eder.
Bu sahte güven arayışı, Kur'an'ın tabiriyle **"en derin uzaklaşma"**dır.
6. Sonuç: Hac 11–12’nin Evrensel Psikolojik Mesajı
Hac 11–12. ayetler, Kur’an’ın insanı ele alış biçiminin derinliğini gösteren, evrensel bir psikolojik çözümlemedir. Bu iki ayet, inançla ilişkisinde:
- Kenarda duran,
- Koşullu bağlı,
- Duygusal olarak kırılgan,
- Kimlik bütünlüğünden yoksun bir insan tipini ortaya koyar.
Kur’an'ın uyarısı, belirsizlikler çağında yaşayan modern bireye yöneliktir: İnancın merkezine değil kenarına yerleşen insan, yalnızca ahireti değil, aynı zamanda dünyevi varoluşsal bütünlüğünü ve psikolojik dayanıklılığını da yitirir. Ayetlerin sunduğu çözüm, merkezileşme, içselleştirme ve sahte güven kaynaklarını terk etmektir.
UYARI / HATIRLATMA
Yorumlar
Yorum Gönder