İbrahim’in Babası Azer Tartışması ? 🔍

 

AZER MES’ELESİ: En‘âm 74 Bağlamında Kelime Analizi, Noktasız Yazım Olasılıkları ve Hurûf-u Mukatta Perspektifi

En‘âm 6/74’te geçen "آزَرَ" (Azer) ismi, hem tarihsel-tefsirî tartışmaların hem de dilbilimsel analizlerin merkezindedir. Klasik tefsirler kelimeyi Hz. İbrahim’in babasının özel adı olarak kabul ederken, modern yaklaşımlar kelimenin yabancı kökenli bir isim, unvan, lakap veya ahlâkî bir sıfat olabileceğini ileri sürer. Kur’an’ın ilk yazımında nokta ve harekelerin olmayışı nedeniyle "آزر" kelimesinin noktasız yazımda farklı okunuş ihtimalleri (ʾ-z-r / ʾ-r / z-r gibi) tartışmaya dahil edilmiştir. Bu makale, kelimeyi hem Arap dilbilgisi, hem etimoloji, hem de Harf–Resim (Hurûf-u Mukattaa) Sembolizmi açısından inceleyerek yeni bir yorum çerçevesi sunmaktadır.

---

1. Giriş: En‘âm 74 ve Bağlam

Ayet şöyledir:

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا آلِهَةً إِنِّي أَرَاكَ وَقَوْمَكَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ

 

“İbrahim, babası Azer’e demişti: ‘Sen putları ilahlar mı ediniyorsun? Doğrusu ben seni ve kavmini apaçık bir sapıklık içinde görüyorum.’”

Ayet, üç ana tartışmayı beraberinde getirir:

1. Azer kimdir?

2. Kelime isim midir, sıfat mıdır, unvan mıdır?

3. Noktasız mushaf bağlamında kelime başka okunuşlara izin verir mi?

---

2. Azer Kelimesinin Dilbilgisel Yapısı ve Okunuşu

2.1. Yazım

Kelime, mushaf hattında şöyle yazılır:

آزَرَ

Harfleri:

• أ (hemze/A)

• ا (uzatma)

• ز (z)

• ر (r)

Bu yazım bir özel isim gösterir ve klasik kıraatlerde tümü “Āzar” şeklinde okunmuştur.

2.2. Arapçada kök meselesi

Arapçada أ-ز-ر (ʾ-z-r) kökü vardır ve anlamları şunlardır:

• özgüven, destek, güç (يؤازر: desteklemek)

• güçlü yapmak (أزَرَ)

Ancak “آزَرَ” bu kökten çekimlenmiş bir fiil formu değildir; yabancı isim gibi durur.

Bu nedenle müfessirler kelimeyi genellikle Arapça olmayan özel isim olarak sınıflandırır.

---

3. Noktasız Yazım (Rasm) İhtimalleri

Kur’an’ın ilk yazımı noktası ve harekesi olmayan rasm idi. “آزر” kelimesi de noktasız yazıldığında şöyle görünür:

𐤀𐤀 𐤃 𐤓

(A A D R)

Yani zâ'nın noktası kalktığında د / ر / ز / ذ / ظ gibi harflerle karışabilir.

Bu durumda “آزر” kelimesi şu alternatiflere açılır:

Noktasız Hâli	Olası Harf	Okunuş	Anlam Notu
آر	alif–râ	Ār	"yanılma, şaşma" anlamıyla ilişkilendirilebilecek kavramsal kök
آدر	dâl	Ādar	Farsça “ateş”, “Azer” ile bağlantılı
آذر	zâl	Āzer	klasik okunuş
آظَر	zâ/tı/zel	āẓar	“destekleyen” anlam sesi

Burada “Ār” (آر) okunuşu özellikle dikkat çekicidir; çünkü:

3.1. Ar/Err kökü ile “yanılma” ilişkisi

Arapçada:

• أوار: çalkantı, karışıklık

• عَرّ: kusur, hata

• وَرَى/أرى ile anlam akrabalığı

Bu akrabalıklar kelimenin sembolik anlamını güçlendirir:

“Yanılgıya düşüren, şaşırtan, yanlış yönlendiren kişi.”

Bu okunuş, ayetin bağlamı olan “إني أراك في ضلال” (“seni apaçık sapıklık içinde görüyorum”) ifadesiyle tam uyum sağlar.

---

4. Hurûf-u Mukattaa ve Harf–Resim Açısından Azer

Hurûf-u Mukattaa yaklaşımı, harflerin tarihsel-kavramsal semboller taşıdığını kabul eder. Buna göre A-Z-R dizilimi şu sembolik resmi çizer:

4.1. Harf–Resim Analizi

1. ا (Elif/Alef):

• Dikey çizgi

• Teklik, otorite, yöneliş, başlangıç, dik duruş

2. ز (Zâ):

• Yukarıdan kesen nokta

• Yoldan sapma, kırılma, zikzak, bozulma çizgisi
  (Zâ harfi Arap yazısında “çizgisi bozulan” hattın sembolü olarak kabul edilir.)

3. ر (Râ):

• Kıvrılan ve geri dönen çizgi

• Gidiş-geliş, tekrar, yön değiştirme, dönme hareketi

4. Sembolik Okuma

Harflerin resmini birleştirdiğimizde:

(ا) Başlangıç / dik doğruluk

→

(ز) doğruluğu kıran sapma / yön bozma

→

(ر) sapmanın sürekliliği, döngüsel hataya dönüş

Yani A-Z-R dizilimi harf-resim düzeyinde şu anlama işaret eder:

“Doğruluğu (ا) bozan sapma (ز) ve tekrar eden yanlış yöneliş (ر).”

Bu, ayetteki “ضلال مبين” (apaçık sapıklık) temasını birebir karşılar.

---

5. Kelimenin Sembolik-Teolojik Yorum Değeri

Bu açıdan bakıldığında “Azer” kelimesi:

• Hem özel isim olabilir,

• Hem de sembolik bir anlam katmanı taşır:

Sapma üreten, yön kaymasına sebep olan, dini geleneği yanlış yönlendiren otorite figürü.

Bu, İbrahim’in tevhid mücadelesi bağlamında önemlidir:

• İbrahim’in karşısında sıradan bir baba değil,

• putperest geleneğin otorite kaynağı bulunur.

• Bu figürün adı da hem tarihsel, hem sembolik okunmaya müsaittir.

---

6. Tevrat–Kur’an Bağlamı ve İsim Farkı

Tevrat: Terah (Teraḥ)

Kur’an: Azer

Bu fark:

1. Çelişki değil, iki farklı ad/unvan olabilir.

2. İki kültürde tek kişinin birden fazla adı yaygındır.

3. Azer’in lakap/unvan olması mümkündür.

   • Ateşperest çevrelerde Âzar / Âder “ateş adamı” demektir.

4. Kur’an’ın sembolik bir yönü vurgulaması muhtemeldir:

   • İbrahim’in babası, hem biyolojik bir kişi

   • hem de “sapmayı sürdüren otorite” sembolüdür.

---

7. Sentez: Azer Kelimesinin Çok Katmanlı Anlamı

Bütün bu analizler bir araya getirildiğinde “Azer” kelimesi şu anlam katmanlarına açılır:

(1) Tarihsel:

• Hz. İbrahim’in babasının veya yakın aile büyüğünün adı

(2) Etimolojik:

• Farsça “Âzar/Âdar”: ateş

• Arami–Akkadî etkiler

• Arapçada ʾ-z-r köküyle “güç/yardım” ilişkisi

(3) Noktasız Yazım İhtimali:

• Ār okunuşu → “yanılgı, şaşırtma” semantiği

(4) Harf–Resim (Hurûf-u Mukattaa) Okuması:

• ا : doğru çizgi

• ز : kırılma/sapma

• ر : döngüsel hata
  → “Doğru çizginin bozulması ve sapmanın sürmesi”

(5) Teolojik:

• İbrahim’in karşısındaki otorite:

  • Put geleneğini sürdüren

  • Toplumu saptıran

  • Geleneğin babası/kurucusu

---

8. Sonuç

En‘âm 6/74’teki “Azer” kelimesi, hem tarihsel, hem dilbilimsel, hem de sembolik yönleri olan zengin bir yapıdır.

Azer yalnızca bir isim değildir; aynı zamanda:

• Sapkın geleneğin babasını,

• Yanlış yönelişin otoritesini,

• Doğruluğu bozan çizgiyi

temsil eden çok katmanlı bir kavram gibi görünmektedir.

Hurûf-u Mukattaa analizi de kelimenin içindeki harf sırasının “doğruluğun bozulması” temasını desteklediğini göstermektedir.

Sonuç olarak “Azer”, Kur’an’ın çok katmanlı anlatım geleneğinde hem bir şahsı, hem bir düşünce biçimini, hem de bir sembolik yönelişi temsil eden anahtar bir kavramdır.