MADDÎ VE MANEVÎ MİRASIN ANLAMI
KUR’AN’A GÖRE TEVARÜS KAVRAMI: MADDÎ VE MANEVÎ MİRASIN ANLAMI, SORUMLULUĞU VE TARİHSEL YANSIMALARI
1. Giriş: Tevarüs Kavramının Kur’ânî Temeli
“Tevarüs” kelimesi Arapça “ورث” (v-r-th) kökünden gelir. Sözlükte; bir kimsenin ölümünden sonra arkasında bıraktığı malı başkasına geçirme, yani miras bırakma veya miras alma anlamına gelir.
Ancak Kur’an’da bu kök ve türevleri sadece maddî mirası değil, aynı zamanda kitap, ilim, yeryüzü egemenliği, nübüvvet, hikmet ve ahlakî sorumlulukların aktarımını da ifade eder. Bu çok katmanlı yapı, tevarüsün Kur’ânî anlamını hem derinleştirir hem de güncel bir kavramsal zemine oturtur.
2. Maddî Tevarüs: Kur’an’da Mirasın Hukuku
2.1. Mirasın Tanınması ve Paylaştırılması
Kur’an, mirası hem kadınlara hem erkeklere tanır. Bu, dönemin ataerkil toplumsal düzeni düşünüldüğünde hukukî bir devrimdir.
📖 Nisâ 4/7
“Erkeklere, ana-baba ve akrabaların bıraktıklarından bir pay vardır; kadınlara da..."
📖 Nisâ 4/11-12
"Allah size çocuklarınız hakkında şöyle emreder: Erkeğe, iki kadın payı kadar..."
➡ Bu bölümler Kur’an’ın detaylı miras hukuku (ilmu’l-ferâiz) düzenlemesini içerir. Amaç, kişisel tasarrufa değil, adalete dayalı toplumsal sorumluluğa dayalı miras sistemidir.
2.2. Mirasın Koşulları ve Kısıtları
Kur’an mirasın:
-
Ölümden sonra,
-
Borçlar ve vasiyetler yerine getirildikten sonra,
-
Yakınlık derecelerine göre verilmesini emreder.
3. Manevî Tevarüs: Sorumluluğun Devri
3.1. Kitabın Tevarüsü: İlahi Mesajın Kuşaklara Aktarımı
📖 Fâtır 35/32
"Sonra kitabı kullarımızdan seçtiklerimize miras verdik..."
Burada kitap sadece bilginin nesnesi değil, yaşanacak, taşınacak ve temsil edilecek bir emanet olarak aktarılır. Ayetin devamı üç grup insandan söz eder:
-
Nefsine zulmedenler: Kitabın gereğini yapmayanlar
-
Mutedil olanlar: Orta yolu izleyenler
-
Hayırda önde olanlar: Sorumluluğu taşıyabilenler
➡ Bu ayet, manevî tevarüsün her zaman liyakatle taşınmadığını, fakat bu mirasın sorumluluk doğurduğunu gösterir.
3.2. İlmin ve Hikmetin Tevarüsü
📖 Neml 27/16
"Süleyman, Davud’a varis oldu."
Burada geçen وَرِثَ (verise) fiili, sadece taht değil, ilmin ve hikmetin de miras alındığını ima eder. Zira hemen ardından “Bize kuş dili (istihbarat) öğretildi” gibi ilmî bir içerik gelir. Bu, Kur’an’da peygamberlerin biyolojik değil, epistemolojik miras zinciri ile birbirine bağlı olduğunu gösterir.
3.3. Yeryüzünün Tevarüsü: Salihlerin Mülkiyet Egemenliği
📖 Enbiyâ 21/105
“Yeryüzüne salih kullarım varis olacaktır.”
Bu, maddî anlamda toprak paylaşımı değil, ahlakî ve siyasi yönetim hakkının adalet temelli bir şekilde el değiştirmesi anlamına gelir.
➡ Bu ayet; yeryüzü egemenliğinin değil, yeryüzü sorumluluğunun miras alınacağını vurgular.
3.4. Zalimlerden Mazlumlara Nimetin Tevarüsü
📖 Şuarâ 26/57-59
“Bahçelerden, pınarlardan, hazinelerden... onları çıkardık ve bunları İsrailoğulları’na miras kıldık.”
Bu olayda, Firavun’un zulümle elde ettiği tüm imkanlar, ilahî adalet gereği mazlumlara aktarılmıştır. Tevarüs burada bir dönüşüm (inkılâp) biçiminde işler.
4. Tevarüs ve Emanet İlişkisi: Sadece Hak Değil, Yükümlülük
Kur’an’da tevarüs edilen şeyler, her zaman bir nimet değil, çoğu zaman bir imtihandır. Aşağıdaki ayet bu noktada uyarıcıdır:
📖 A’râf 7/169
"Onların ardından kötü bir nesil geldi; kitaba varis oldular ama dünya hayatını alırlar ve 'nasılsa affediliriz' derler..."
➡ Burada, kitap tevarüs edilmiş ama içerdiği sorumluluk ve ahlakî ilkeler taşınmamıştır. Bu, manevî mirasın yozlaştırılması örneğidir.
5. Tevarüsün Bozulması: Yahudi ve Hristiyanlara Uyarı
📖 Bakara 2/79
“Vay o kimselere ki, elleriyle kitap yazıp sonra 'Bu Allah katındandır' derler..."
➡ Bu ayet, manevî mirası tahrif edenleri açıkça uyarır. Kitabı miras almak (tevarüs), onun anlamına sadık kalmayı gerektirir. Kur’an, “kitabın yükünü taşıyamayanları merkebe benzetir” (Cum'a 62/5).
6. Tevarüsün Peygamberler Zincirinde İki Türlü Aktarımı
Kur’an’da iki tip tevarüs modeli vardır:
| Model | Özellik | Örnek |
|---|---|---|
| Biyolojik tevarüs | Çocuklara kalan servet ve mülk | Yahya, Zekeriyya |
| İlkesel/İlmî tevarüs | Nübüvvet, hikmet, görev devri | Süleyman → Davud, İsa → Musa |
7. Sonuç ve Değerlendirme
Kur’an’a göre tevarüs, sadece bir hakkın geçişi değil, bir sorumluluğun aktarımıdır. Hem mülk hem de anlam, sahipleneni tarafından ya yüceltilir ya da bozulur. Kur’an’da:
-
Kitap emanet edilir.
-
Yeryüzü salihlere bırakılır.
-
İlim peygamberden peygambere geçer.
-
Miras, toplumsal adaleti sağlar.
-
Ahlaki miras, yozlaşma riski taşır.
Dolayısıyla tevarüs, Kur’an’da tek yönlü bir hak değil, çift yönlü bir imtihan olarak tasarlanır.
Yorumlar
Yorum Gönder