Kuranda Güneş Metaforu☀️
☀️Kur’an’da Güneş (Şems) Metaforunun Analizi
Kur'an'da güneş (eş-şems), yalnızca bir gök cismi değil, insana kozmik düzen üzerinden ahlaki ve zihinsel ibret sunan, mesaj-merkezli bir metafordur.
1. Kelime Kökeni ve Anlamsal Çerçeve
Kur'an'da güneş için kullanılan temel kelime اَلشَّمْسُ – eş-şems'tir.
- Kök Anlamı: ش م س (ş-m-s) kökü; ısınmak, aydınlanmak, parlamak ve bir şeyin sıcağın etkisiyle genişlemesi anlamlarına gelir.
- Kullanım Bağlamları: Kur'an'da güneş, fiziksel anlamının ötesinde güç, kozmik düzen, kıyamet (dünyevi düzenin sona ermesi) ve ahlaki/zihinsel aydınlanma bağlamlarında kullanılır.
- Işık Ayrımı: Güneş, kendi ışığı anlamına gelen ziyâ olarak, Ay ise yansıyan ışık anlamına gelen nûr olarak nitelenir (Yunus 5).
- Bu, bilginin kaynağı ve yansıması arasındaki uyumu temsil eder.
2. Temsilî Dil Kullanımı (Kıssalar Üzerinden)
Kur'an'daki güneş tasvirlerinin gözleme dayalı, algısal ve didaktik olduğunu üç ana örnekle açıklar.
A. Zülkarneyn Kıssası: Algısal Tasvir
Kehf 86'da geçen, "Güneşi, kara balçıklı bir gözeye batıyor buldu" ifadesi:
- Algısal Vurgu: Kur'an, güneşin gerçekten balçığa battığını değil, Zülkarneyn'in onu öyle bulduğunu (vecedehâ) söyler.
- Bu, gözlemcinin konumu itibarıyla güneşin ufukta bıraktığı görsel bir izlenimin tasviridir.
- Amaç: Tasvirin amacı kozmoloji değil, Zülkarneyn'in sefer tecrübesini ve karşılaştığı sahnenin atmosferini kurmaktır.
B. Ashab-ı Kehf: Koruyucu İşlev
Kehf 17'de güneşin, izole bir yaşam durumunu anlatmada, mağaraya sağdan uzaklaşması ve soldan teğet geçmesi tasviri:
- Gözlem ve Coğrafya: Bu, mağara girişinin yönü itibarıyla gençlerin zararlı sıcaktan korunmasını sağlayan doğal bir gözlemi yansıtır.
- Didaktik Mesaj: Güneşin doğrudan vurmaması, aynı zamanda aşırılıklardan korunmak, ölçülü yaşamak ve ilahi rahmetle desteklenmek temalarını simgeler.
C. İbrahim’in Arayışı: Otorite Testi
En'âm 76–79'daki yıldız, ay ve güneşin tek tek "rab" olma iddiası üzerinden test edilmesi:
- Güneşin Rolü: Güneş (en büyük görünür gök cismi), en güçlü görünen otoritenin simgesi olarak sunulur.
- Geçicilik Vurgusu: Güneşin batmasıyla birlikte, bu en yüksek gücün bile geçici olduğu, dolayısıyla "rab" olamayacağı anlaşılır.
- Bu, insanın bağlanma ve otorite arayışının yanıltıcılığını öğretir.
3. Ana Metaforik İşlevler
Kur’an’da güneşin üç temel metaforik işlevi vardır:
- Düzenin İşareti: Güneş, zaman birimi (gün, yıl) ve yön bulma aracı olarak Kozmik Düzenin devam ettiğini gösterir.
- Sınavın Metaforu: Batması, teğet geçmesi gibi durumlar geçicilik, ölçülülük ve sınanma temalarını taşır.
- Otorite ve Gücün Temsili: Krallık ve en yüksek gücün alegorisi olarak kullanılır, ancak aynı anda fani olduğu gösterilir.
4. Kıyamet Sahnesinde Güneş
Kıyamet anlatılarında güneş, kozmik düzenin sonlanışını simgeler:
- Tekvîr (Sarılıp Dürülme): Dünyevi düzenin ve insanın bağlandığı güç sembollerinin yok olacağını gösterir (Tekvîr 1).
- Ce’m (Toplanma) ve Tasıyr (Söndürülme): Mutlak kudretin yalnızca Allah'a ait olduğunu vurgular.
Sonuç: Kur'an'daki güneş anlatımının temel amacının astronomi yapmak değil, insanın algısını, psikolojisini ve otorite arayışını eğitmeyi amaçlayan bir “kozmik pedagoji” dili olduğunu belirtir.
UYARI / HATIRLATMA
Yorumlar
Yorum Gönder